Nur Dağları, Gavur Dağları ya da Amanos Dağları, Kahramanmaraş'taki Sır Baraj Gölü’nden başlayıp Hatay ilinin Samandağ kıyılarına doğru uzanan 175 km uzunlukta dağ silsilesidir. Amanoslar çoğunlukla Doğu Karadeniz'dekilere benzer nemli ormanlarla kaplıdır.
Amanos Dağları, 1500-2200 m yükseklikte dik yamaçlı sıradağlar halinde uzanırlar. En yüksek noktası Düldül dağıdır (2600 m). Yalnız etrafındaki bölgelerle arasında elverişli geçitler vardır. Bu geçitlerin çoğu akarsuların araziyi aşındırdığı bel ve boyun yerlerindedir. Bunlar tarihi çağlarda önemli geçitler olmuştur. Bunların en önemlileri: Toprakkale-İskenderun demiryolunun geçtiği, Dara olarak da bilinen “Amanos Geçidi” ve İskenderun’un kuzeyindeki “Sakaltutan” geçididir. Bunlardan başka, Bahçe ile Kaypak arasındaki geçit ve İskenderun’u Irak’a bağlayan yolun geçtiği Beylan geçidi önemli geçitlerdendir.Amanos Dağlarının her tarafında Akdeniz iklimi hakimdir. Yaz aylarında yüksek yerler serin olur. Ortalama yağış 1000 milimetrenin üstünde olup, yükseklere çıkıldıkça mikdar artar. Yağışın en bol olduğu mevsimler kış ve ilkbahardır. Bitki örtüsü bakımından zengindir. Dağın batı yamaçlarında 900 metreye kadar olan bölümde sık makilere rastlanır. Daha yükseklerde ise çok zengin ormanlar vardır.
Amanos Dağları, orman ve maden bakımından çok zengindir. Pek fazla yabani zeytin ağaçları vardır. Dağın etekleri ile yüksek yerlerdeki düzlüklerde verimli topraklar bulunur. Bölge halkı kerestecilik, kömür işletmeciliği, odunculuk, bağcılık ve hayvan yetiştiriciliği ile uğraşır.
Yaz aylarında İskenderun, Mersin ile çevresi çok sıcak olur. Amanos dağlarının eteklerinden yükseklere çıkıldıkça hava serinler. Havası serin, suyu çok güzel olan yüksek yerlerdeki yaylalara yazın halk akın eder. Son senelerde buralarda pekçok turistik tesis yapılmıştır.
Etimoloji
Dağın gerçek adı yabancı bir isim olduğu için bu ismi söyleyemeyen yöre halkınca Gavur Dağı denmiştir. Bu isim yaklaşık 1000 yıldır kullanılır.[3] Buradaki "gavur" sözcüğü yaygın olarak bilinen şeklinden çok Arap coğrafyacılarının pek sık kullandığı ve "tepeler arasında basık arazi" anlamına gelen "gavr", "al-gavr" sözcüğü ile ilgilidir.
Amanos Dağları ise Hitit ve M.Ö. II. bin Suriye metinlerinde, hem yer hem de dağ adı olarak geçer[4]. Babil ve Asur kıralları da taştan ve ormandan mahrum olan Mezopotamyada Lübnanların "Sedr ormanlarına" muhtaç idiler. Bu yüzdendir ki Agadeli Sargon zamanından beri Lübnanlar üzerindeki “Sedr” ormanlarından (Amanoslardan) ve Gümüş dağlarından (Toroslardan) bahsedilmektedir.[5] Cumhuriyete kadar resmi olarak bu isim kullanılmıştır.
Amanos Dağları ismi Cumhuriyetten sonra değiştirilip yerine Nur Dağları konulmuştur.[6][7]
Fiziki yapı
Toroslar ile birlikte 3. jeolojik zamanda oluşan dağ, oluşumu sırasında ve sonrasında aşınmaya uğramış 3. zamanın ikinci yarısından sonra yükselmiş kıvrımlı-kırıklı yapılı dağlardandır.[1] 175 km uzunluğundaki dağlar 20–30 km eninde, ortalama 1500–2000 m yüksekliktedir. Dağın orta bölümündeki alçalan alanda "Suriye kapısı" olarak da bilinen Belen Geçidi (440 m) bulunur. Nur Dağlarını doğudan Antakya-Kahramanmaraş Grabeni sınırlar. Bu oluk Kızıldeniz, Lüt Gölü, Lüban-Antilübnan Dağları arasındaki Bekaa Vadisi'nden geçen fay hattının devamıdır[8].
Kuzeyden güneye doğru uzanarak, Kahramanmaraş, Ahır Dağı'nın güneyinden başlayarak Asi Nehri'nin Akdeniz'e döküldüğü Samandağ deltasında sona erer. Bittiği noktanın karşısında Suriye sınırındaki gösterişli Kel Dağı vardır. Sıradağların büyük bir kısmı Hatay'da olup Amik Ovası ile Akdeniz'i birbirinden ayırır. Sıradağların en yüksek noktası Hatay'ın Hassa ilçesindeki Mığır Tepesi'dir (Bozdağ). Bu noktada yükseklik 2240 m'dir. Güneye doğru alçalan dağların diğer yükseltileri şunlardır; Kabayar Tepe 1.698 m, Susuz Tepe 1.072 m, Akkaya Tepe 1.939 m, Üçkaya Tepe 1.976.
Samandağ kıyılarından K.Maraş Sır Barajına kadar 175 km uzunluğundadır. Kıyıdan itibaren dik olarak yükselir. Dağ kabaca üç bölüme ayrılabilir; kuzeyde Çimen Dağı, ortada Bozdağ, güneyde Musa Dağı. Bitki coğrafyası açısından Nur Dağları, D. Karadeniz Dağlarının güneyinden Munzur Dağlarına uzanan Anadolu Diyagonali'nin güney kısmını oluşturur[9].
Bitki örtüsü
Nur Dağları Avrupa'da korumada öncelikli 100 ormanından biridir. Dağlar üzerinde Karadeniz'e has ormanlar, Akdeniz maki toplulukları ile ormanları ve alpin dağ çayırları, nemli vadilerde nehir kenarı bitkileri görülür. Dağın orta kısımları Balkan Yarımadasının Karadeniz kıyılarına, orta-yüksek bölümleri Doğu Karadeniz'e benzemektedir. Dağın batı yamaçlarındaki nemli ormanlar Orta Avrupa ve doğu Karadeniz'de görülen doğu gürgeni, porsuk, ıhlamur, ışılgan (Ilex colchica), şimşir gibi Avrupa-Sibirya ve öksin bitki gruplarına ait relikt türleri barındırır. Bu türlerin güney sınırını Nur Dağları oluşturur[9].
Dağın batısında 600 m yüksekliğe kadar kermes meşesi ağırlıklı maki türleri hakimdir. Akdeniz ormanları 350-1900 metreler arasındadır. Kızılçam 200–750 m arasında, saçlı meşe 600–900 m, karaçam 1000–1500 m aralıklarında görülür. 1900 m'den geçen orman üst sınırından sonra otsu bitkiler ve bodur çalılar hakimdir. Dağın batı yamaçlarında bitki türlerinde keskin bir farklılık görülür. Çoğunlukla kermez meşesi ve saçlı meşe hakimiyetinde makiler ile yer yer kızılçam ormanları görülür. dağların kuzeyinde ormanlar bozulmuştur. Kızılçam hakimiyetinde ormanların yükseklerinde göknar, sedir, karaçam, ardıçlar görülür[9].
Akdeniz'e dönük batı yamaçlarda bitki örtüsü daha sık, yoğun ve geniştir. Burada fotosentez faaliyeti yüksektir[10].
Hayvan topluluğu
Nur Dağları, süzülen yırtıcı kuşların göç yolu üzerinde olduğundan önemlidir. Göç zamanları şu kuşlar alanda gözlenir: ak leylek, ak pelikan, kara leylek, kaşıkçı, turna, sakarca, boz kaz, şahin, arı şahini, kara çaylak, küçük akbaba, saz delicesi, yoz atmaca, küçük orman kartalı, yılan kartalı, büyük orman kartalı, küçük kartal, bozkır kartalı. Yöresel ölçekte tehlike altında olan türlerden İzmir yalıçapkını, gökkuzgun, tavşancıl, küçük ebabil alanda üremektedir. Karaca güney Anadolu'da yalnızca Nur Dağları'nda yaşar. Dağın doğu sırtları çizgili sırtlanın yaşam alanıdır. Yaban keçisi, vaşak, su samuru, uzun ayaklı yarasa diğer önemli memelilerdir[9].
Kaynakça
- ^ a b İZBIRAK, Prof. Dr. Reşat (2001). Türkiye-I. İstanbul: MEB. s. 41. ISBN 975111568X.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 7 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2019.
- ^ Osman YILDIRIM, Osmaniye, Düziçi
- ^ http://aden-wwwaden.blogspot.com/2015/02/a-harfi-ile-iv.html?m=1
- ^ “Yamhad Krallığı” Prof. Dr. Füruzan KINAL. Güterbock, ZA 44 (1938) s. 69.
- ^ http://reshamisal.blogcu.com/gavur-dagi-nasil-nurdagi-oldu/6988026
- ^ http://www.belediyedeniz.com/kutuphane/makale/9683/sirtini-gavurdagi-na-yaslayan-kent-nurdagi
- ^ ALAGÖZ, Prof .Dr. Cemal. "COĞRAFYA GÖZÜYLE HATAY" (PDF). ankara.edu.tr. 3 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2019.
- ^ a b c d "Amanos Dağları". dogadernegi.org. 7 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2019.
- ^ ÇELİK, Mehmet Ali; GÜLERSOY, Ali Ekber (2017). "Nur Dağları'nın (Amanoslar) Orta Kesiminin Farklı Yamaçlarında Bitki İndeks Değişiminin İzlenmesi". Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. Erişim tarihi: 23 Kasım 2019.
Kaynak
Rehber Ansiklopedisi
Vikipedi
