Abaza Hasan Paşa yeni sadrazam olan Köprülü Mustafa Paşa'nın Transilvanya seferine katılmak istemiyordu. Onun için, onbeş kadar valiyle veziri de kandırarak, Anadolu'da geniş bir ayaklanma hazırlığına girişti. Padişah, bu hazırlığı haber alınca, telaşa düşerek Sadrazam Köprülü Mustafa Paşa'yı istanbul'a çağırdı. Sadrazam hemen geri döndü; Diyarbakır Valisi Murtaza Paşa'ya Anadolu Serdarı unvanını vererek asilerin üzerine gönderdi.
Abaza Hasan Paşa kuvvetleri Murtaza Paşa'nın ordusunu büyük bir bozguna uğrattı; gitgide büyüyüp güçlenerek, Anadolu'yu korkuya salan tehlikeli bir kuvvet haline gelmeye başladı. Gelgelelim, ki; gelip de askeri besleme güçlükleri başgösterince, ordudan ayrılanlar oldu. Abaza Hasan Paşa'ya bağlı valilerden birkaçı, padişahın canını bağışlayacağı vaadiyle onu kandırıp Halep'e getirdiler. Bir gece konağına baskın yapıp, adamlarıyla birlikte kafasını vurdular.
Abaza Hasan Paşa
Sultan dördüncü Mehmed Han devrinde, Osmanlı tarihinin en büyük celali isyanını çıkaran asi reisi. Silahdar bölüğüne mensup kapıkulu süvarilerindendir. Anadolu’da Türkmen boylarının ağası olan Haydaroğlu Mehmed’in çıkardığı isyanı bastırarak meşhur oldu. 1648 (H. 1058)’de Yeni İl Türkmen voyvodalığına tayin edildi ise de, ocak ağaları bu vazifeye getirilmesine razı olmadılar. Bu sebeble bir sene sonra vazifeden alındı.Abaza Hasan Paşa, vazifeden azledilmesini bahane ederek 1651’de Kastamonu’da ayaklandı. İzmit’i ele geçirip, yol keserek yağmaya başladı. Üzerine Sivas valisi İbşir Mustafa Paşa gönderilmek istenmişse de, vazifeyi kabul etmedi. Yerine Karaman beylerbeyi Katırcıoğlu Mehmed Paşa, Sivas valisi olarak tayin edildi ve isyanı bastırmakla vazifelendirildi. Harekete geçince, İbşir Mustafa Paşa, Abaza Hasan Paşa ile birleşip, üzerlerine gelen kuvveti Aksaray civarında bozguna uğrattılar. Abaza Hasan Paşa kendini kuvvetli hissedince, halktan zorla vergi toplamaya başladı ve İbşir Mustafa Paşa’yı sadrazamlığa namzet gösterdi. Eskişehir çevresini idaresi altına alıp, İstanbul’a mektuplar göndererek bazı isteklerde bulundu. İstanbul’dan Boynueğri Mehmed Paşa başkanlığında bir hey’et gönderildi. Gelen hey’et, sipahiler ile yeniçeriler arasındaki anlaşmazlığı giderdi ve Abaza Hasan Paşa’yı isyandan vazgeçirip, Türkmen voyvodalığını verdi. İbşir Mustafa Paşa da, Haleb beylerbeyliğine tayin edildi.
Abaza Hasan Paşa Anadolu’daki vazifesinde iken, 1654’de eski müttefiki İbşir Mustafa Paşa sadrazam olunca, Abaza’yı kendine müşavir yaptı. İbşir Mustafa Paşa bir takım hadiselere sebeb olduğundan altı ay sonra sadrazamlıktan atıldı ve idam edildi.
Abaza Hasan Paşa, İbşir Mustafa Paşa’nın intikamını almak niyeti ile Anadolu’da faaliyetlere başladı. Bu sırada sadrazam olan Süleyman Paşa, onu, müttefiki Seydi Ahmed Paşa ile birlikte Boğazhisar’ın muhafazası ile vazifelendirerek Anadolu’dan uzaklaştırdı. Boynueğri Mehmed Paşa sadrazam olunca, 1656’da Abaza’yı Diyarbakır’a; bir sene sonra da yeni sadrazam Köprülü Mehmed Paşa Haleb’e vali tayin ederek İstanbul’dan uzaklaştırdı. Abaza Hasan Paşa, Köprülü Mehmed Paşa’nın icraatından memnun olmadı. Erdel seferi için yaptığı teklifi de reddetti. İsteği, sadrazamın azledilmesi idi. Nihayet sadrazama karşı bazı valiler ile birleşerek yeni ve büyük bir İsyan çıkardı. Macaristan üzerine Erdel seferini düzenleyen Osmanlı ordusu bu yüzden İstanbul’a geri dönmek zorunda kaldı. Bursa yakınlarına kadar gelen ve pek fazla ileri giden Abaza Hasan Paşa, dördüncü Mehmed Han’a haber gönderip; “Anadolu bizim, Rumeli onların olsun” demek cür’etinde bulundu. 1658’de Diyarbakır valisi Murtaza Paşa üzerine gönderildi ise de başarı gösteremedi. Mevsimin kış olması yüzünden kuvvetlerini Anteb’e çeken Abaza Hasan Paşa erzaksız kaldı. Etrafındaki kuvvetler dağılmaya başladılar. Kendisi de Birecik üzerinden Arabistan’a geçmeyi düşünüyordu. Bu sırada affedileceği söylenerek serdar Murtaza Paşa tarafından Haleb’e çağrıldı ve yakalanarak otuz adamı ile birlikte idam edildi (Bkz. Celali isyanları).
1) Fezleke (Katib Çelebi, İstanbul-1287); cild-2, sh. 371
2) Tarihi Naima (İstanbul-1281, 83); cild-5, sh. 83, cild-6, sh. 163
3) Tarih-i Gılmani (Mehmed Halife, İstanbul-1340); sh. 34
4) Devlet-i Osmaniyye Tarihi (Hammer-Purgstall, Tercüme, Mehmed Ata, İstanbul-1332); cild-11, sh. 60
5) Osmanlı Tarihi (İ. H. Uzunçarşılı, Ankara-1983); cild-3, Kısım-1, sh. 386
6) Îzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi (İsmail Hami Danişmend, İstanbul-1971); cild-3, sh. 476
7) Büyük Türkiye Tarihi (Yılmaz Öztuna, İstanbul-1977); cild-5, sh. 372
8) Rehber Ansiklopedisi; cild-1, sh. 4
9) Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (Zuhuri Danışman, İstanbul-1965); cild-10, sh. 16Kaynak: Osmanlı Tarihi Ansiklopedisi