Tanzanya

Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti Doğu Afrika’da bir ülke. Tanzanya Nisan 1964’te Tanganika ve Zengibar adlı iki bağımsız devletin birleşmesinden meydana gelmiştir. Başkenti Dodoma'dur. En büyük kenti aynı zamanda eski başkent olan Darüsselam'dır. 945,090 km² (30. sırada) lik yüzölçümü olan ülkenin nüfusu 35.922.000'dir (1994 - tahmini). Resmi dili İngilizce ve Swahili'dir. Resmi para birimi Tanzanya Şilini olan ülkede İslamiyet, Hıristiyanlık ve Putperestlik dinleri yaygındır. Tanganika, kuzeyde Kenya, Uganda, kuzeybatıda Rwanda ve Burundi, batıda Kongo, güneybatıda Zambiya, güneyde Malawi ve Mozambik, doğuda Hint Okyanusu ile çevrilidir. Zengibar Tanganika’nın kuzey kıyısında 40 km uzaktaki Zengibar ve Pemba adalarından meydana gelmiştir. Tanzanya 1° ve 11°46’ güney enlemleriyle 29°36’ ve 40° 28’ doğu boylamları arasında yer alır.

Tarihi

Sekizinci yüzyılda Tanzanya’ya Araplar gelerek İslamiyeti yaydılar. Arkeolojik çalışmalar 10. asırda kıyıda Arap şehirlerinin olduğunu doğrulamaktadır. 1499’da Vasco de Gama, Hindistan’a yolculuk yaparken Zengibar’ı keşfetti. Sonraki iki asırda Portekiz İmparatorluğu, Doğu Afrika’nın ticaret şehirlerinin çoğunu kontrolü altında tuttu. On sekizinci yüzyıl başlarında Umman Arap Sultanlığı kıyıya seferler yaparak Pemba ve Kilwa şehirlerini zaptetti. 1840’ta Umman Hükümdarı Seyyid Said ibni Sultan, sarayını Zengibar’a taşıdı. On dokuzuncu asrın büyük bölümünde Zengibar, ülkede fildişi ve köle ticaretini elinde tutan kuvvetli bir Sultanlık halindeydi.

1885’te Tanganika, Almanya’nın yönetimi altına girdi. İngiltere 1890’da Zengibar’ı himayesi altına aldı. Tanganika Birinci Dünya Harbinin sonuna kadar Alman Doğu Afrikası’nın bir parçası olarak kaldı. 1919 Versailles Antlaşmasıyla Alman Doğu Afrikası bölündü. Tanganika Milletler Cemiyetinin İngiltere tarafından yönetilen bir mandası oldu. 1946 yılından itibaren Birleşmiş Milletlerin gözetiminde İngiltere tarafından idare edilen bir memleket haline geldi.

Tanganika’da bağımsızlık hareketleri 1954’te Tanganika Afrika Milli Birliği Partisi kurulmasıyla başladı. 9 Aralık 1961’de Tanganika bağımsızlığını kazanarak bir sene sonra cumhuriyet idaresine geçtiğini ilan etti. 10 Aralık 1963’te İngiltere Zengibar’a bağımsızlık verdi. Bir ay sonra ihtilalle Arap Sultanlığı devrilerek cumhuriyet ilan edildi. 26 Nisan 1964’te Doğu Afrika’daki Tanganika Cumhuriyeti ve Tanganika kıyısının yakınındaki Zengibar Ada Cumhuriyeti birleşerek Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti adını aldı. 1977 yılında Tanganika ve Zengibar’ın yönetici partileri birleşti.

1980’de genel seçimler yapıldı. Cumhurbaşkanı Nejerere 1985’te kendi isteğiyle görevinden ayrıldı. Yerine geçen ve halen Cumhurbaşkanı olan Ali Hassan Mwinyi ekonomik yönden batıya açılma politikası güttü (1994 Ocak).

Fiziki Yapı

Tanganika üç farklı bölgeye ayrılır: Kıyı bölgesi, doğudaki alçak yayla bölgesi ve jeolojik bir fay (çöküntü) olan büyük bir vadiyle bölünen merkezi yüksek yayla. Tanganika’nın deniz seviyesinden ortalama yüksekliği 900 m’dir. Öncelikle sınırda olmak üzere ülkede bazı yüksek dağlık araziler bulunur. 5894 m yüksekliğe erişen kuzeydeki Kilimanjaro Dağı, Afrika’nın en yüksek noktasıdır. Ülkede üç tane büyük göl vardır: Malawi, Tanganika ve Victoria gölleri.

Zengibar ve Pemba esas itibariyle mercan adaları olup, Tanganika kıyısından yaklaşık 40 km uzakta Hint Okyanusunda yer almaktadır.

İklim

Tanzanya’da tropikal bir iklim hüküm sürer. Fakat sıcaklık adalarda muntazam deniz meltemleri sayesinde mutedildir. Tanganika kıyısı bol yağış alır. Kıyının kuzey kısmında yıllık yağış ortalaması 1500 mm3tür. Kıyı bölgesi aralıktan marta kadar kuzeydoğu istikametinde, mayıstan ekime kadar güneybatı istikametinde esen muson rüzgarlarının tesiri altındadır. İç kesimde iki yağışlı mevsim olmasına rağen, güneyde Tukuyu gibi yılda 2500 mm3 yağış alan dağlık bölgeler hariç, yağış bol değildir. Yağış miktarının yılda 760 mm3ün altında olduğu merkezi yaylanın çoğu kısımlarında kuraklık yaygındır.

Doğal Kaynakları

Değişik iklim bölgeleri, ülkede çok çeşitli bitkilerin yetişmesine imkan vermektedir. Kıyıda mangrov bitkileri ve palmiye, merkezi yaylada çalı ve boabap ağacı ve Kilimanjaro Dağında Alp Dağlarına mahsus bitkiler bulunur. Diğer Doğu Afrika ülkelerinde olduğu gibi Tanganika’da bol miktarda vahşi hayvan vardır. Ülkenin kuzeybatı kısmındaki Serengeti Ovaları, Afrika’da en çok vahşi hayvan bulunduran yerlerindendir. Ülkede bulunan başlıca hayvanlar ceylan, zebra, yaban sığırı, fil, habeş maymunu ve gergedandır. Ülkenin yeraltı zenginlikleri elmas, altın, maden tuzu, kalay ve mikadır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

35.922.000 nüfuslu Tanzanya halkının % 10’u şehirlerde yaşar. Ülkenin en önemli şehri 2.500.000 (2003) nüfuslu eski başşehir Darüsselam’dır. Nüfusun büyük çoğunluğu Bantu olarak bilinen Afrikalılardan meydana gelmiştir. Ayrıca ülkede az sayıda Arap, Hintli, Pakistanlı ve Avrupalı vardır.

Tanzanyalıların büyük çoğunluğu kabileler halinde yaşar. En kalabalık kabile Victoria Gölü civarındaki Sukuma’dır. Diğer büyük kabile grupları Nyamwezi, Haya, Makonde, Ha, Chagga, Gogo, Nyakyusa, Hehe ve Masai’dir. Nüfusun büyük çoğunluğu Swahili dilini konuşur, İngilizce resmi dilidir.

Ülke nüfusunun % 33’ü Müslüman, % 44’ü Hıristiyan, kalanı putperesttir. İslamiyet Zengibar ve Tanganika kıyısına asırlar önce gelmiştir. On dokuzuncu yüzyılda iç kesimde yayılmıştır. Hıristiyanlık 1840’tan itibaren misyonerler tarafından Tanzanya’ya getirilmiştir.

Tanzanya’da halkın % 60’ı okuma-yazma bilmektedir. 3500 kadar talebe Darüsselam’daki üniversitede, Uganda’daki Doğu Afrika Üniversitesinde ve yüksek teknik okullarda, yüksek tahsil yapmaktadır. Ülke hala orta dereceli öğretimde ve üniversitede yabancı öğretmenlerden istifade etmektedir.

Siyasi Hayat

Tanzanya’da ülke siyasi hayatına tek parti hakimdir. Devlet ve hükümet başkanı parti konferansından aday gösterilerek halk tarafından seçilerek göreve gelir. Bu makam için sadece bir aday gösterilir. Diğerleri için iki veya daha fazla aday gösterilebilir. İki yardımcı başkan vardır. Bunlardan birincisi aynı zamanda Zengibar’ın başkanıdır. Kabine bakanları Millet Meclisinden seçilir. Tanzanya 24 idari bölgeye ayrılmış olup, bunların 20’si Tanganika’da, 3’ü Zengibar’da 1’i Pempa’dadır. Ülkenin idari yapısında çok sayıda yabancı devlet görevlisi vardır. Bunların çoğu teknik, sağlık ve sivil havacılıkla ilgili görevlerdedir. Tanzanya Birleşmiş Milletlere, Afrika Birliği teşkilatına ve İngiliz Milletler Topluluğuna üyedir.

Ekonomi

Tanzanya ekonomisi, esas itibariyle tarıma dayalıdır. Merkezi yaylada yetişen başlıca yiyecek bitkileri: Buğday, akdarı, manyok ve mısırdır. Kıyıda ve Zengibar’da pirinç yetiştirilir. Başlıca ticaret bitkileri sisal keneviri, pamuk, kahve, çay ve tütündür. Zengibar dünyanın ana karanfil kaynağıdır.

Ülkede sanayi ürünleri azdır. İmalat tekstil, sabun, ayakkabı, traş bıçağı, tekerlek, buğday ürünleri ve toz kahveyle sınırlıdır. Ülkede bir petrol rafinerisi vardır.

Önceden çoğunlukla Avrupalılar ve Asyalılar tarafından yürütülen imalat ve ticaret, giderek hükümet kontrolü altına girmektedir. Çoğu pazarlama ve üretim faaliyetleri, şimdi hükümet organları tarafından ele alınmaktadır. Tanzanya, dış ticaretinin çoğunu İngiltere, Batı Almanya ve Japonya ile yapar. Kahve, sisal keneviri, pamuk, karanfil, hayvan derisi, çay ve balmumu, ayrıca elmas ve altın gibi birkaç maden ihraç eder. Başlıca ithal malları makinalar, yakıtlar, motorlu araçlar ve kimya ürünleridir.

Tanzanya’da merkezi demiryolu Darüsselam’dan kuzeybatıda Tanganika Gölü kenarındaki Kigoma Uji’ye kadar uzanır. Bir kol Victoria Gölü kenarındaki Mwanza’ya gider. Diğer ana demiryolu hattı Tanga Limanından, kuzeybatıda Arusha’ya kadar uzanarak Tanganika merkezi demiryolu hattı ve Kenya’daki diğer demiryollarıyla irtibatlanır. Başlıca limanlar Darüsselam, Mtwara ve Tanga’dır. Karayolları, çoğu yerleri ana demiryolu hattına bağlayan çevre yolları halindedir. Havayolları ülkenin içinde gerekli olan ulaşımı sağlar. Darüsselam ve Kilimanjaro’da milletlerarası havaalanları vardır.