Türk Devletleri

Hemen her dönemde devlet kuran Türklerin, günümüze kadar kaç devlet kurduğu konusu tartışmalıdır. Cumhuriyetimizin kuruluş yıllarında hangi kıstaslara dayanılarak belirlendiği tam olarak anlaşılamayan ve sonradan Cumhurbaşkanlığı forsunda yıldızlarla simgelenen on altı Türk devleti diye bir konu vardır. O zamanlar nasıl belirlendiği günümüzde bile bilinemeyen ve daha sonraki yıllarda da yeterli bilimsel araştırmalara konu olmayan bu sorun, Türklerin geçmişlerine daha bir bilimsel bilinçle baktıkları günümüzde yeniden gündeme gelmiştir. Cumhurbaşkanlığı forsuna alınan Türk devletleri şu biçimde belirlenmiştir:

• 1. Büyük Hun Ä°mparatorluÄŸu
• 2. Batı Hun Ä°mparatorluÄŸu
• 3. Avrupa Hun Ä°mparatorluÄŸu
• 4. Akhun Ä°mparatorluÄŸu
• 5. Göktürk Ä°mparatorluÄŸu
• 6. Avar Ä°mparatorluÄŸu
• 7. Hazar Ä°mparatorluÄŸu
• 8. Uygur Devleti
• 9. Karahanlılar Devleti
• 10. Gazneliler Devleti
• 11. Büyük Selçuklu Ä°mparatorluÄŸu
• 12. HarzemÅŸahlar Devleti
• 13. Altınordu Devleti
• 14. Büyük Timur Ä°mparatorluÄŸu
• 15. Babür Ä°mparatorluÄŸu
• 16. Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu

Türk tarihi incelendiği zaman bu tablonun çok eksik olduğu anlaşılmaktadır. Tarihte, imparatorluk, devlet, atabeylik, beylik ve hanlık gibi değişik türlerde kurulan Türk devleti sayısı bir ayırıma göre 120, bir başka ayırıma göre de 150 civarındadır. Tarihçilerin değişik kıstaslarla konuya eğilmeleri Türk devletlerinin sayısı konusunda kesin bir rakama ulaşılmasını günümüzde bile engellemektedir. Tüm Türk devletleri ayrı ayrı bölgelerde belirli tarihler arasında bağımsızlıklarını elde etmişler ve egemenliklerini sürdürmüşlerdir. Değişik kesimlerden gelen tarihçilerin şimdilik üzerinde anlaşabildikleri tek konu Türk devletlerinin sayısının on altının çok üzerinde bulunduğudur. Ne var ki, birisinin devlet olarak benimsediğini diğerleri benimsememekte ve kesin bir sayı üzerinde anlaşabilmek giderek olanaksızlaşmaktadır. Ayrıca bu listede yer alan Batı Hun ve Avrupa Hun İmparatorluklarının aynı devlet olduğu ve Altınordu Devleti'nin bir Türk devleti olmaktan çok bir Moğol devleti olduğu konusunda da bilimsel kuşkular ve itirazlar bulunmaktadır.

Türk tarihi ile ilgili kaynaklar genel boyutlarda tarandığı zaman ortaya 16 değil ama, 116 Türk devleti çıkmaktadır. Bu sayının fazlası vardır, eksiği yoktur. Türkiye'deki tarihçilere sorulduğu zaman onların da çoğunluğunun bu kanıda olduğu görülmektedir. Nitekim bu konuda yazılmış bazı makalelerde bu doğrultuda yorumlar ve açıklamalar göze çarpmaktadır. Kaynaklara göre 116 Türk devleti aşağıdaki gibi bir ayırıma ve sıralamaya göre açıklanabilir.

Büyük Türk Devletleri

Büyük Hun İmparatorluğu M.Ö. 4. asır - M.S. 48

Batı Hun İmparatorluğu 374-496

Ak Hun İmparatorluğu 4. asır sonları - 577

Göktürkler İmpararorluğu 552-582

Doğu Göktürk İmparatorluğu 582-630

Batı Göktürk İmparatorluğu/582-630

İkinci Göktürk İmparatorluğu 681-744

Uygur Ä°mparatorluÄŸu 744-840

Avrupa Avar İmparatorluğu 6. asır - 805

Hazar İmparatorluğu 7. asır - 965

Karahanlılar Devleti 840-1042

Gazneliler Devleti 962-1187

Büyük Selçuklu Devleti 1038-1194

HarezmÅŸahlar Devleti 1097-1231

Osmanlı İmparatorluğu 1299-1922

Timurlular Devleti/1370-1506

Babürlüler Devleti 1526-1858

Devletler

Kuzey Hun Devleti 48-156

Güney Hun Devleti 48-216

Birinci Chao Hun Devleti/304-329

Ä°kinci Chao Hun Devleti/328-352

Hsia Hun Devleti/407-431

Kuzey Liang Hun Devleti/401-439

Lov-lan Hun Devleti/442-460

Tabgaç Devleti/386-557

Doğu Tabgaç Devleti/534-557

Batı Tabgaç Devleti/534-557

Doğu Türkistan Uygur Devleti/911-1368

Liang Şa-t'o Türk Devleti/907-923

Tana Şa-t'o Türk Devleti/923-936

Tsin Şa-t'o Türk Devleti/937-946

Kan-çou Uygur Devleti/905-1226

Türgiş Devleti 717-766

Karluk Devleti 766-1215

Kırgız Devleti/840-1207

Sabar Devleti/5. asır - 7. asır arası

Dokuz Oğuz Devleti/5. asır sonu - 6. asır sonu

Otuz Oğuz Devleti/5. asır sonu - 6. asır sonu

Basar-Alan Türk Devleti/1380-?

Doğu Karahanlı Devleti/1042-1211

Batı Karahanlı Devleti/1042-1212

Fergana Karahanlı Devleti/1042-1212

Oğuz-Yabgu Devleti/10. asrın ilk yarısı - 1000

Suriye Selçuklu Devleti/1092-1117

Kirman Selçuklu Devleti/1092-1307

Türkiye Selçuklu Devleti 1092-1307

Irak Selçuklu Devleti/1157-1194

Eyyubiler Devleti 1171-1348

Delhi Türk Sultanlığı/1206-1413

Mısır Memlük Devleti 1250-1517

Karakoyunlu Devleti 1380-1469

Akkoyunlu Devleti 1350-1502

Beylikler

Tulunlular/868-905

Ä°hÅŸidiler/935-969

Ä°zmir BeyliÄŸi/1081-1098

Dilmaçoğulları Beyliği/1085-1192

DaniÅŸmendli BeyliÄŸi 1092-1178

Saltuklu BeyliÄŸi 1092-1202

AhlatÅŸahlar BeyliÄŸi/1100-1207

Artuklu BeyliÄŸi/1102-1408

İnaloğulları Beyliği/1098-1183

Mengüçlü Beyliği/1072-1277

Erbil BeyliÄŸi/1146-1232

Çobanoğulları Beyliği/1227-1309

Karamanoğulları Beyliği 1256-1483

İnançoğulları Beyliği/1261-1368

Sahib Ataoğulları Beyliği/1275-1342

Pervaneoğulları Beyliği/1277-1322

Menteşeoğulları Beyliği 1280-1424

Candaroğulları Beyliği 1299-1462

Karesioğulları Beyliği 1297-1360

Germiyanoğulları Beyliği 1300-1423

Hamidoğulları Beyliği 1301-1423

Saruhanoğulları Beyliği 1302-1410

Aydınoğulları Beyliği 1308-1426

Tekeoğulları Beyliği 1321-1390

Eretna BeyliÄŸi 1335-1381

Dulkadıroğulları Beyliği 1339-1521

Ramazanoğulları Beyliği 1325-1608

Doburca Türk Beyliği/1354-1417

Kadı Burhaneddin Devleti 1381-1398

Eşrefoğulları Beyliği 13. asır ortaları - 1326

Berçemeoğulları Beyliği/12. asır

Yarluklular Beyliği/12. asır

Atabeylikler

Böriler/1117-1154

Zengiler 1127-1259

Ä°l-Denizliler/1146-1225

Salgurlular 1147-1284

Hanlıklar

Büyük Bulgarya Hanlığı/630-665

İtil Bulgar Hanlığı/665-1391

Tuna Bulgar Hanlığı/981-864

Peçenek Hanlığı/860-1091

Uz Hanlığı/860-1068

Kuman-Kıpçak Hanlığı/9. asır - 13. asır

Özbek Hanlığı 1428-1599

Kazan Hanlığı 1437-1552

Kırım Hanlığı 1440-1475

Kasım Hanlığı/1445-1552

Astrahan Hanlığı 1466-1554

Hive Hanlığı/1512-1920

Sibir Hanlığı/1556-1600

Buhara Hanlığı/1599-1785

Kaşgar-Tufan Hanlığı/15. asır başları - 1877

Hokand Hanlığı/1710-1876

Türkmenistan Hanlığı/1860-1885

Cumhuriyetler

Azerbaycan Cumhuriyeti 1918-1920 1991-....

Batı Trakya Türk Cumhuriyeti 31 Ağustos 1913 - 1923

Türkiye Cumhuriyeti 1923-...

Hatay Cumhuriyeti 1938-1939

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 1983-...

Azerbaycan Cumhuriyeti 1991-...

Kazakistan Cumhuriyeti 1991-...

Kırgızistan Cumhuriyeti 1991-...

Tacikistan Cumhuriyeti 1991-...

Özbekistan Cumhuriyeti 1991-...

Türkmenistan Cumhuriyeti 1991