Türk destan geleneği içerisinde Danişmend-name`den sonra yer alan Saltık-name, ayrıca bu gelenek içerisinde son halka olma özelliği de taşımaktadır. Türk kahramanlığının destanileşmiş eserlerinden biridir. Sarı Saltık isimli bir Türkün çevresinde teşekkül etmiştir. Sarı Saltık`ın şeceresini, çocukluk yıllarını, daha sonraki hayatını, savaşlarını, üç kıtaya Tanrı`nın adaletini götürüşünü, kerametlerini ve XIII-XIV. yüzyılda cereyan etmiş bazı olayları içermektedir. Üç ciltten oluşan bu dev eser, kuruluş itibariyle Battal-name, Danişmend-name ve Dede Korkut Hikayeleri`ne benzemektedir.
Saltık Gazi ile ilgili olaylar da Sinop`ta başlar. Saltık Gazi, başlangıçta Sinop`tan hareket ederek çevre illerde cenk ve gazalarda bulunur. Saltık-name`nin Anadolu`daki en önemli mekanları; Sinop, Amasya, Sivas, Kastamonu, Çankırı, Ankara, Konya, Kırşehir, Niğde, Bor, Trabzon, Bursa, İzmir, Antalya, Alanya, Finike`dir. Rumeli tarafında ise Edirne ve İstanbul ön planadır. İlerleyen bölümlerinde coğrafya gittikçe genişler. Öyle ki Saltık Gazi, Sinop`tan hareket ederek Afrika`nın güneyine, Asya`nın doğu ucuna, Avrupa`nın batı ucuna kadar gider; Tanrı`nın adaletini götürür, zalimler, hilebazlar, fesatçılar, karanlık işler çevirip insanları yanıltanlar, halkına kötü davrananlar, doğru yoldan sapanlar, zina batağına düşenler, a€¦ ile mücadele eder. Kısaca belirtmek gerekirse Saltık-name`nin coğrafyası; Asya, Avrupa ve Afrika`nın tamamıdır, diyebiliriz. Bir başka söyleyişle Saltık-name, üç kıtada yaşayan bütün milletleri ilgilendirmektedir. Bu bakımdan Saltık-name, diğer Türk destanların göre Coğrafyası en geniş olanıdır.
Şimdiye kadar altı nüshası tespit edilebilmiştir. Bunların içerisinde başı ve sonu tam olan tek yazma nüshası Prof. Dr. Necati Demir`in kütüphanesindedir.
``Saltık Gazi Destanı, Anadolu`nun Divanü Lügati`t-Türk`ü gibidir. Eser; başta Osmanlı Devleti`nin kuruluşu olmak üzere, üç kıtada üç yüz yıl boyunca cereyan eden tarihi olayları içerir. İçerisinde destanlar, masallar, efsaneler bulunmaktadır. Belki de ilk masal ve efsane derlemeleri, bu eserde yer almaktadır. Ayrıca atasözleri, bilmeceler, deyimler bakımından çok zengindir. Söz varlığı açısından ise Divanü Lügati`t-Türk`ten çok daha zengin olduğu söylenebilir. Saltık Gazi Destanı; coğrafya, tarih, sosyoloji, ilahiyat, antropoloji, halk bilimi açısından da çok önemli bir kaynaktır.
Kitaplar
- Necati Demir-Mehmet Dursun Erdem, Saltık Gazi Destanı, C. I, II, III, Destan Yayınevi, 9789944788021, Ankara 2007.
- Necati Demir-Mehmet Dursun Erdem, Saltık-name, C. I, II, III, Destan Yayınevi, 9789944788038, Ankara 2007.