Portekizce

Portekizce ikiyüz milyon üzerinde insan tarafından anadil olarak konuşulmaktadır. Dünya üzerinde en yaygın altıncı dildir, Latin Amerika'da ise 186 milyon (nüfusun %51 i) konuşan kişi sayısı ile en yaygın dildir.Hint-Avrupa dil ailesinin Romans alt koluna bağldır. İspanyolca, İtalyanca ve Fransızca dilleriyle oldukça benzerlik taşır. Dünya üzerinde yayılımı 15. ve 16. yüzyılda Portekizin sömürgeleştirme sürecinde hız kazanmıştır.

Porte­kizce coğrafya ve dil açısından galicia leh­çesine dayanır. Tarihi şartlar yarımadanın bütün batı kıyılarına yayılan bu dil öbeği­nin ikiye bölünerek iki ayrı ülkede konuşulmasına yol açtı. Doğu -batı yönünde gelişen hıristiyan fetihlerinin çeşitli evreleri galicia lehçesi ile Portekizceyi içine alan dil bölgesinin lehçelere ayrıl­masına sebep oldu. Genellikle üç öbek ayırt edilir: kuzeyde Galicia ve Entre-Douro-e-Minho ile TrasosMontes; ortada Beira; güneyde Estremadura, Alentejo ve Algarve ağızları. Ayrıca İspanya-Portekiz sınırı bo­yunca bazı bölgelerde de, belli bir lehçe öbeğine sokulması çok güç olan karma ağız­lar konuşulur.

Avrupa Portekizcesi

a) Fonetik, ünlü sistemi, şiddet vurgusunun yerine bağlıdır. Aynı fonem vurgulu olduğu zaman başka (açık, kuvvetli tipte), vurgusuz olduğu za­man başka söylenir (daha kapalı, zayıf tip­te). Mesela dorme (dorm okunur) dormir (durmir okunur) ile, falo (konuşuyorum, falu okunur) ise falar (follar okunur) ile karşıtlaşır. Bundan başka, birçok genizsi ünlüden meydana gelen bir diziyle genizsi [1] (port. fim) ve genizsi [2] (port. um) var­dır. Castilla dilinde meydana gelenden fark­lı olarak, Portekizce açık veya kapalı ün­lü tınılarına dayanan ses karşıtlıklarına yer verir; mesela avo "büyük baba", avo "büyük anne" ile karşıtlaşır v.b. Ünsüz sistemi de çok zengindir (castilla dilinde bulunmayan ş, j, z, v sesleri Portekizce’de vardır). Tarihsel gelişme sonucu iki ünlü arasındaki [3] ve [4]‘nin düşmesi dilde önemli evrimlerin oluşmasına yol açtı (la = castilla dilinde lana; ceu = castilla di­linde cielo).

b) Morfoloji ve sözdizimi. Diminütif iç-ekler (sevgi belirten) ve geliştirme ekleri (kö­tü anlam getirenler) çok kullanılır (amigodan amig-alh-aç-o, casa’dan, cas-inh-ot-a v.b.). İyelik zamiri genellikle tanım edatıy-le birlikte kullanılır (a sua pena, onun kale­mi). Şahıs zamirleri ve bazı fiil biçimleri bireşimlere girdikleri zaman bozuşur (nos + os = no — los; falar + o = fala-lo) İki olmak fiili vardır: ser (ayrılmazlık nite­liği için) ve estar; birleşik zamanların yar­dımcı fiili ise ter’dir. Gelecek zaman ve şart kipi eski castilla dilinde olduğu gibi yardımcı zamiri iç-ek olarak alır (dir Iho — emos = dir [5] + Ihe + o + e-mos, «biz onu ona söyleyeceğiz»). Latince bildirme kipinin plusquoperfectum’u mu­hafaza edilmiştir (tivera, onun vardı). Mas­tarın çok kullanılan şahıslı bir çekimi var­dır (dizerem — "söylemek, onlara", "onların söyleme eylemi", sem o sabermos — "biz, o-nu bilmeden"). c) Sözlük. Portekizce kelime hazinesinin büyük kısmı Latince’den gelir; ama bunun yanı sıra Arapça (alferes, «süvari sancakta­rı»; alcachöfra, «dikenli demir engel»), germen dilleri (orgulho, «gurur»; albergar, «konuk etmek»; roubar, «aşırmak»), İtal­yanca (embaixada, «elçilik»; pilöto, «pilot»), Fransızca (pajem «hizmetkar»; detalhar, «parçalara ayırmak»), Amerikanca (tapio-ca; tocaio, «adaş») ve Asya’daki sömürge­lerden gelme kelimelere de (charuto, «pu­ro» [6], leaue «yelpaze» [7]) rastlanır. d) İmla. Portekizce’de bir imla meselesi or­taya çıkar. İmlayı birleştirmek (diftonglar, yazı vurgulan; çift ünsüzler v.b.) için Portekiz ile Brezilya arasında birçok an­laşma yapıldı ve imla sözlükleri yayımlan­dı.

Avrupa dışında konuşulan Portekizce,

a) Portekizce Avrupa dışında en yaygın ola­rak Brezilya’da konuşulur. Portekizce, Bre­zilya’da anavatanda olduğundan daha açık seçik olarak telaffuz edilir ve brezilya te­laffuzu daha çok castilla lehçesininkine benzer (ünlüler vurgusuz oldukları zaman çok hafif bir tını değişikliğine uğrar); dif­tongların telaffuzunda bazı farklar, keli­me sonundaki .s’lerde değişme eğilimi (bu durum tek biçimde birleşme yolunda olan fiil çekim eklerini büyük ölçüde etkiler) ve kelime sonundaki r’lerde yumuşama gö­ze çarpar. Kelime sırasında (mesela, para eu ver, para mim ver olur). Kelime ha­zinesinde birçok özellik görülür. Portekiz­ce comboio, «tren»e karşılık brezilya dili trem verir; Portekiz’de «tereyağı» anlamı­na gelen manteriga Brezilya’da «sıvı yağ»ı belirtir. Birçok kelimeye ise yalnız Bre­zilya’da rastlanır: o cangaceiro, «haydut»; defuntear, «öldürmek» v.b. b) Madere, Açores ve Afrika kıtasının başka bölgelerinde konuşulan Portekizce, güney portekiz ağızlarına bağlanır, ama güney portekiz ağızlarıyle Afrika Portekiz­cesi arasında özellikle telaffuz alanında bazı farklar vardır. Hindistan Portekizcesi (Seylan, Goa, Diu v.b.) diftongların sayı­sını azaltma, Ih’ı y’ye dönüştürme eğilimi gösterir ve morfosentaks bakımından alt tabaka dillerinin etkisinde kalır; bu durum Macao ve Malezya’da da görülür.

Temel söz dağarcığı

• Merhaba - Oi (Her zaman kullanılabilir)
• Günaydın - Bom dia ( Saat 12’ye kadar)
• İyi günler - Boa tarde (Öğlen 12’den hava kararana kadar )
• İyi akşamlar - Boa noite
• İyi geceler - Boa noite
• Nasılsınız? - Como vai?
• Teşekkür ederim, iyiyim - Bem, obrigado
• Siz nasılsınız? - E você?
• Lütfen - Por favor
• Teşekkür ederim - Obrigada (Kadınlar teşekkür ederken kullanırlar)
• Teşekkür ederim - Obrigado (Erkekler teşekkür ederken kullanırlar)
• Bir şey değil -De nada
• Şerefe - Saúde (Aynı zamanda "Çok yaşa!" anlamında da kullanılır. )
• Evet- Sim
• Hayır - Não
• Var mı? - Tem? (Soru sormak için ek yok ancak soru vurgusuyla okumak gerekiyor.)
• Var - Tem
• Yok - Não tem

Dış bağlantılar

• http://www.dicionarios-online.com Dicionários-Online.com A directory of reference works in Portuguese.
• http://www.cplp.org/ Uluslararası Portekizce Dili Enstitüsü; CPLP
• http://www.ielanguages.com/portuguese.html Ielanguages - Portekizce temel bilgiler (İngilizce)
• http://www.bbc.co.uk/languages/other/quickfix/portuguese.shtml BBC Portekizce Kursu (İngilizce)