Luvi dili\ Anadolu`nun yerli halklarından biri olarak kabul edilen Luviler`in dili olup, Anadolu`nun en eski dillerinden biridir. Bu aynı zamanda, Hititler`in hiyeroglif yazılarında kullandıkları dildir.(Mısır ve Girit hiyeroglif yazısından farklı olan bu hiyeroglif yazısı daha çok mühürlerde ve kaya anıtları gibi büyük yazıtlarda kullanılmıştır.)
Anadolu`nun Hitit-öncesi tarihi henüz tam olarak aydınlatılamamış olmakla birlikte, 20.yy.`daki arkeolojik bulgular, Anadolu`ya yapılan Yunan göçünden çok daha önce, bu topraklarda Anadolu`nun yerlileri sayılabilecek Luvi ulusunun yaşadığını ortaya koymuştur.
Hititler`in çivi yazılı belgelerinde bu halktan Luvili (Luwi`li) olarak söz edilmektedir. Hitit imparatorluğunun yıkılmasından sonra Hititler`in çivi yazısının unutulmuş olmasına karşın, Luvi dili ve yazısı biraz değişikliğe uğramakla birlikte Anadolu`da varlığını sürdürmüştür. Bilge Umar`ın “Türkiye`deki Tarihsel Adlar” adlı ünlü yapıtında belirttiği gibi, Pelasgos denilen insanlardan kalma tarihsel adların Luvi dili temeline dayandığı ortaya çıkmıştır.
Anadolu`nun en eski dillerinden biri olan Luvi dilinin ve lehçelerinin çözülmesi kültürel gelişimin Mezopotamya`dan veya Yunan yarımadasından Anadolu`ya değil, Anadolu`dan daha güneye ve batıya doğru yayıldığı tezini güçlendirmiştir.
Luvi diliyle yazılan Hitit hiyeroglif yazısı H.T. Bossert`in katkılarıyla 1946 yılında çözülmeye başlanmış ve çözülme çalışması tam anlamıyla 1960`ta Emmanuel Laroche tarafından tamamlanmış olduğundan, yer ve ilah adlarına ilişkin olarak, Batı`da bu tarihten önceki etimolojik açıklama getiren yazılar geçerliğini yitirmeye başlamıştır. Büyük İskender döneminde Anadolu`nun Luvi ve Hitit kökenli adları hellenleştirilmeye çalışılmışsa da, esas yapılarını korumuşlardır. Anadolu ve Trakya`daki Yunanca yer adlarının yüzde yüzü olmasa da çok büyük bir kısmının Luvi dilindeki adlarından türetildiği anlaşılmış bulunmaktadır. Ayrıca eski Yunanca sanılan pek çok sözcüğün (dram, drama, tiyatro, komedya, tragedya vs.) Luvi kökenli olduğu konusunda çeşitli görüşler bulunmaktadır. [1]
Luvi dili üzerine en fazla araştırma yapmış yabancı isimler arasında Emmanuel Laroche, 1973`te bu dili "Luvi dili" olarak kabul edip, tanıtan David Hawkins, Piero Meriggi ve Türk isimler arasında Bilge Umar ve Ali M. Dinçol sayılabilir. Luvi sözcüğü Hitit dilinde “ışık insanı” anlamına gelir ki, Luvi dilinde "ışık, parıltı" anlamına gelen “lu” kökü birçok dile “ışık” anlamında geçmiş olup, birçok dilde halen kullanılmaktadır (Örneğin, ilah Apollon`un Likya`lı sıfatının kökeni Luvi dilinde ışık anlamına gelen, kurt anlamındaki “lyk” ya da "lu" sözcüğüdür ki, sözcük Latince`de lux biçimine dönüşmüştür. Ayrıca, Hellen dilinde hiçbir anlamı bulunmayan Apollon adının kökeni de Luvi dilinde "su" anlamına gelen "apa" sözcüğünden gelmekte olup, ilk yazılışı Luvice ap(a)-ull(a)-wana`dır; bu ilah, Etrüsk dilinde Aplu, Apulu, ya da Aplum biçimlerinde belirtilmiştir).
Günümüzde, Likçe denilen Likya dilinin Luvi dilinin bir türevi olduğu kabul edilmektedir. Luviler`in yaşadığı kentlerden biri, Luvi dilinin konuşulduğu Truva`dır (Troya). Yedinci Truva kentinin B katmanında bulunan hiyeroglifik mühür Bir grup bilimci Luviler`in Kafkas ya da Orta-Asya kökenli olduğunu ve Etrüskler`in Luviler`in bir kolu olduğunu düşünmektedir.
Dış bağlantılar
Kaynakça
- Türkiye`deki Tarihsel Adlar,Bilge Umar
- Kayıp Yazılar ve Diller, Johannes Friedrich
dil-taslak
misafir - 8 yıl önce
Dock Parisian - 7 ay önce
Nusydta - 1 ay önce