Tanzimat’ın ilanından sonra modern üniversitenin açılması için 21 Temmuz 1846 yılında ilk defa girişimde bulunulmuş, ancak 13 Ocak 1863’te bir açılış programı yapılabilmiştir. Bu girişim sadece konferanslarla sınırlı kalmış, düzenli bir öğretim gerçekleştirilememiştir. Açılış konferansında üniversite bünyesinde çeşitli bölümlerin yanında Tarih, Coğrafya ve Felsefe Tarihi gibi derslerin okutulması kararlaştırılmıştır.
1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile açılması düşünülen Darülfünun, 20 Şubat 1870’te Darülfünun-ı Osmani adıyla resmen faaliyete başlamıştır. Darülfünun-ı Osmani programında üç bölümden birisi Hikmet ve Edebiyat Bölümü olmuştur. Ancak bu bölüm faaliyete geçmeden 1873’te kapatılmıştır. Bir yıl sonra 1874’te açılan Darülfünun-ı Sultani’nin üç bölümünden birisi de Edebiyat-ı Aliye Mektebi’dir. Edebiyat-ı Aliye Mektebi, günümüzdeki Edebiyat Fakültesi’nin çekirdeğini oluşturmuştur.
15 Ağustos 1900’de yapılan yeni düzenleme ile Darülfünun-ı Şahane adını alan üniversitede Edebiyat Fakültesi de açılmıştır. Bu yıl Edebiyat Bölümü’ne ilk defa 25 öğrenci alınmıştır. İki yıllık olarak planlanan öğretim sonucunda 1902’de bunlardan ancak yedisi mezun olabilmiştir.
1911’de yapılan düzenlemeyle üniversite, İstanbul Darülfünunu ismini almış ve Ulum-ı Şer‘iye, Ulum-ı Hukukiye, Ulum-ı Tıbbiye, Fünun ve Ulum-ı Edebiye Fakülteleri açılmıştır. 1912-1913 eğitim yılında Ulum-ı Edebiye Bölümü’ne 226 öğrenci kaydolmuştur. 1915’te kız öğrenciler için İnas Darülfünunu kurulmuş ve Edebiyat Bölümü öğrencileri derslerini Edebiyat Fakültesi’nde görmeye başlamışlardır. 1919 yılında İnas Darülfünunu Edebiyat Bölümü’nün kız öğrencilerinin de Edebiyat Fakültesi’nde erkeklerle beraber ders görmesi kabul edilmiştir. Şükufe Nihal 1919-1920 ders yılı sonunda Coğrafya bölümünden mezun olan ilk kız öğrenci olmuştur.
II. Meşrutiyet döneminden itibaren yabancı uyruklu öğretim üyeleri ile birlikte yabancı uyruklu öğrenciler de İstanbul Darülfünunu’na kabul edilmeye başlanmıştır.
1919 tarihinde İstanbul Darülfünunu ilmi özerkliğe kavuşurken, fiili olarak da idari özerklik kazanmıştır. İhtisaslaşma daha düzenli hale getirilmiş ve Edebiyat Fakültesinde bölüm diplomaları verilmeye başlanmıştır.
1922’de Edebiyat Fakültesi öğrencileri ile öğretim üyesi Yahya Kemal tarafından, Mustafa Kemal Atatürk’e fahri profesörlük payesinin verilmesi teklif edilmiş, 13 Kasım 1922 tarihinde yapılan Fakülte Kurulu’nda bu teklif onaylanmıştır.
31 Mayıs 1933 tarihli kanun ile İstanbul Darülfünunu ismi İstanbul Üniversitesi olarak değiştirilmiş, kanunun 1 Ağustos 1933’te yürürlüğe girmesinden sonra Edebiyat Fakültesi bugünkü şekliyle faaliyete başlamıştır. Kuruluş aşamasında öğretim üyesi kadrosu 6 profesör, 6 aday profesör, 4 muallim, 5 yabancı profesörden oluşmuştur. Daha sonraki yıllarda özellikle Alman öğretim üyeleriyle birlikte, öğretim üye ve yardımcıları kadrosu giderek artmıştır. Başlangıçta serbest ders ve konferanslar şeklinde görülen Sanat Tarihi, Antropoloji gibi disiplinler zamanla bölüm, Pedagoji, Psikoloji, Sosyoloji disiplinleri ise ayrı kürsüler haline getirilmiştir.
6 Kasım 1981 tarihli ve 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kurulu kanunuyla üniversitelerin yeniden yapılanmasından önce Edebiyat Fakültesi’nde 19 bölümde 39 kürsü ve uzmanlık alanı bulunmaktaydı. Yeni akademik yapılanmada bu kürsüler 15 bölüm içinde 56 anabilim dalı, 4 bilim dalı olarak 6.918 lisans, 943 yüksek lisans ve doktora öğrencisi ile toplam 7.861 öğrenciye hizmet vermektedirler.
Günümüzde öğretim üye ve yardımcılarının sayısı 364’e ulaşmıştır. Fakültemizde ayrıca 8 araştırma merkezi faaliyet göstermekte ve çeşitli bölümlere bağlı 21 dergi yayımlanmaktadır.
Edebiyat Fakültesi kuruluşundan itibaren Sultanahmet, Çemberlitaş, Galatasaray ve Beyazıt’ta Zeynep Hanım Konağı’nda faaliyet göstermiştir. Kısa bir müddetle Fındıklı’da Hatice Sultan Sarayı’ndaki hizmetinden sonra 1951’de şimdiki Fen ve Edebiyat fakülteleri binasına taşınmıştır. Edebiyat ve Fen fakülteleri Mimar Emin Onat ve Sedat Hakkı Eldem tarafından bina edilmiştir.
Atatürk ilke ve inkılapları doğrultusunda, yurt içi ve yurt dışından gelen öğrenci ve araştırmacılara bünyesindeki bilim dallarında hizmet vermeyi amaçlayan İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bu görevini uzun yıllar tek başına sürdürmüştür. Burada yetişen öğretim üyeleri, yeni açılan üniversitelerimizin bölüm ve anabilim dallarında kuruculuk yapmışlardır. Fakültemiz, yetiştirdiği bilim adamı ve öğretmenlerle toplumda saygın bir yer edinmiştir.
Edebiyat Fakültesi, İstanbul Üniversitesi Senatosu’nun protokolünde 3. sırada yer almaktadır. Akademik rengi yeşildir. Özel rozeti beyaz zemin üzerine yeşil defne dalıdır.
