Türkçe Bilgi: Gürcistan Kıpçakları

Gürcistan Kıpçakları Gürcü ordusunda paralı asker olarak görev yapmışlardır. 1048 yılındaki Pasinler Muharebesinde Bizans İmparatorluğu tarafında Selçuklulara karşı savaşan Gürcü Krallığının ordusunda Kıpçaklar da bulunmaktaydı. 11-20. yüzyıllardaki Gürcü yazılı eserlerinde rastlanan ve farklı zamanlarda Eski ve Yeni Gürcü diline geçen Türkçe özel şahıs adları bulunmaktadır. Kimek-Kıpçak boylarının güneye doğru yayılmaları 10. yüzyılın sonu ve 11. yüzyılın başında gerçekleşmiş, hatta Sırderya’nın aşağı kısmına kadar yayılmışlardır. 11. yüzyılda Kıpçaklar artık Don Nehri’ne kadar uzanan geniş bir bölgede yaşamaktaydılar ve buralara Kıpçakların yerleşmesinden sonra bölgenin adı «Kıpçak Bozkırı» ya da «Deşt-i Kıpçak» olmuştur. Tarihte adı geçen bu Kıpçakların Orta Türkçe dönemine ait Kıpçak Türkçesi (Eski Kıpçakça) yazı dili olarak üç ayrı kolda gelişim göstermiştir: Altın Orda Kıpçakçası (ya da Bozkır Kıpçakçası 13-16. yy), Memluk Kıpçakçası (14-16. yy), Ermeni Kıpçakçası (16-17. yy). Yeni Kıpçakça denen ve Kıpçak birliğinden köken alan Türk halklarının daha sonra oluşmaya başlayan dilleri günümüzde Kıpçak dilleri adıyla bir grup oluşturur.

Doğu Kıpçakları

Doğu Kıpçak boyları bir zamanlar hakimiyetleri altında bulundukları Kimek boyları ve Yenisey Kırgızları (Eski Kırgızlar) ile birleşerek Kırgız (eskiden Ruslarca Kara Kırgız) adı altında Altay, Yedisu ve Tanrı Dağlarında hayatlarına devam etmiştir.) halkının oluşmasında büyük rol oynamışlardır. Kafkasya Kıpçakları Kafkasya Kıpçakları (ya da Kafkasya Tatarları), Batı Kıpçaklarından köken alan Türk halklarının Kafkasya'daki temsilcileridir ve günümüzde Nogaylar, Karaçaylar, Balkarlar, Kumuklar ve Urumlar gibi halklara ayrılırlar. Daha önce 10. yüzyılda görülen Bun Türkleri hariç, 11. yy sonu ve 12. yy başlarında Gürcistan'a yetmiş yıl arayla iki ayrı zamanda büyük sayıda Kıpçak göçü görülür. Bunlar birbiriyle karıştırılmaması için Gürcü kaynaklarında Eski kıpçaklar (1118 tarihinde ilk gelenler) ve Yeni Kıpçaklar (1185 tarihinde son gelenler) biçiminde geçerler. bun-turkebi): Eski Gürcü kroniği Moktsevay Kartlisay'da (მოქცევაჲ ქართლისაჲ) yer alan 10. yy sonlarına ait Šaṭberd kodeksinde Kura Nehri boyunca Sarkine (sarḳine-kalaki სარკინე-ქალაქი), Kaspi (ḳasṗi კასპი), Urbnisi (urbnisi ურბნისი) ve Odzrake (oʒraqe ოძრაჴე) adlı dört köy ve kasabada ikamet eden Bun Türklerinden azılı kabilelerin görüldüğü kaydedilmiştir: Daha sonraki kronik olan Kartlis Tshovreba'da Bun Türkleri ile Kıpçaklar birlikte sıralanmıştır: ბუნთურქად და ყივჩაყად (bunturkad da q̇ivčaq̇ad) |odes aleksandre mepeman natesavni igi lotis šviltani c̣arikcina da šeqadna igini ḳedarsa mas kueq̇anasa, ixilna natesavni sasṭiḳni 'bun-turkni', msxdomareni mdinaresa zeda mṭḳuarsa mixuevit, otx kalakad, da dabnebi mati: sarḳine-kalaki, ḳasṗi, urbnisi da oʒraqe. (MK.S 320,2–65) Bazı alimler, Bun-Türkleri Hun Türkleri olarak da gösterirler. Bütün bu görüş ve iddiaların odak noktasındaki Bun (ბუნ) ile Hun (ჰუნ) denkliği ya da dönüşümü Jost Gippert tarafından irdelenmiştir.]] Eski Kıpçaklar: Karadeniz-Kafkasya'nın kuzeyindeki bozkırlardan inen Kuman-Kıpçak Türkleri ile Gürcüler arasındaki ilk karşılaşma 11. yüzyılda olmuş ve genelde bu ilk ilişkiler sakin geçmiştir. Kuzeyden gelen bu yeni Türk unsurlar, Gürcü kaynaklarında çoğunlukla Kıpçak olarak geçmekle birlikte, nadiren Koman adıyla da anılmaktadır. Kıpçakların tam olarak ne zaman geldikleri hiçbir yerde kayıtlı olmasa da, kabul edilen tarih 1118'dir. Gürcü krallığının sınırlarını korudukları gibi, sınır ötesi civar bölgeleri de yağmalıyor, ganimetlerin bol olması sayesinde ülkeye ve iktidara bir sorun çıkartmıyorlardı. David'in vakanüvisinin kayıtlarına göre, diğer ülkelerin elçileri sık sık hediyeler getirip barış huzur ve "ülkelerinin Kıpçaklar tarafından tahrip edilmemesini" talep ederlerdi". David'in vakanüvisi bir seferinde 15.000 savaşçıdan bahseder. Gürcü olarak telakki edilmiş ve bunlar aznavur denen Gürcü soylularının (აზნაურნი aznaurni ya da აზნაურები aznaurebi) kanlı isyanlarında kilit rol oynamışlardır. Bu Kıpçalıktan çıkıp Gürcüleşen Kıpçaklar arasında Gürcü-Kıpçak ordusunun başkomutanı (amirspasalar) ve içişleri bakanı (mandaturtukhutsezi) Kubasar (ყუბასარი Qubasari) ile Kutlu Aslan öne çıkar. Tamar'ın vakanüvisi ayrıca Kıpçak hanı Sevinç'in kardeşi Savalat'ın Gürcistan'da askerlik yaptığından da bahseder., Atabek Yurdu; Gürcüce: სამცხე-საათაბაგო Samtshe-Saatabago) denen Hristiyan atabeylik kurmuşlar, 1479’da İstanbul’a tabi olmuş ve Osmanlı Devleti ordularının 1578 yılında Ahıska'yı almalarına kadar hüküm sürmüşlerdir. Osmanlılar tarafından ele geçirilen atabeylik topraklarında Çıldır Eyaleti (Çıldır Beylerbeyliği, Çıldır Paşalığı, Ahıska Paşalığı) kurulmuştur. Öteden beri Ahılkelek, Ahıska ve Çıldır’ın Kıpçak ağzıyla konuşan, eskiden Gürcü (Ortodoks- Hıristiyan) dininden olan Türklerine Karapapak ve Türkmenler Çinçavat derler. Haç motifli koç ve at biçimli mezar taşlarına Erzurum dışında, Anadolu’da sadece Kars bölgesi ve ilçelerinde rastlanmakta, Anadolu dışında ise Gürcistan'da yoğun olarak görülmektedir. Haç motifli koyun, koç ve at heykel biçimli mezar taşlarının, Doğu Anadolu’ya çeşitli dönemlerde Balkanlar ve Kafkaslar yolu ile gelen Hıristiyan Türklere ait olduğu araştırmalar sonucu ortaya konmuştur; zira, Ermeni ve Gürcü kültüründe mezarlarına koyun, koç ve at heykeli biçimli mezar taşı dikme geleneği olmadığı gibi, Anadolu’ya muhtelif zamanlarda, çeşitli sebeplerden dolayı pek çok Türk boylarının geldiği de tarihi kaynaklarla sabittir. Özellikle Bizans Devleti, erken İslam akınlarına karşı koyabilmek için Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne Balkanlardan getirttiği Türk boylarını (Peçenekler, Hazarlar, Kuman-Kıpçaklar ve Uzlar) yerleştirmiştir. İspir ve çevresinde bilim literatürüne girmemiş ve az tanınan, üzerlerinde tarih kitabesi bulunmayan kiliseler, plan ve mimari bakımından Artvin, Ardahan, Erzurum ve çevrelerindeki 9-11. yüzyıllara ait, çoğu Hıristiyan Kıpçak-Gürcü işbirliğiyle yapılmış kiliselerle büyük bir benzerlik sergilediğinden, söz konusu kiliseler için, Gürcü-Hıristiyan Kıpçak hakimiyeti sırasında inşa edilmişlerdir diyebiliriz. Mirası Bazı tarihçiler, David'in vakanüvisinin "Kıpçaklann büyük çoğunluğu gün be gün Hıristiyan oluyordu" biçimindeki ifadelerini fazla büyüterek, Kıpçakların Gürcüceyi kolaylıkla öğrendiğini ve hızla asimile olduğunu iddia etmektedir. Gürcistan'a yerleşen bu Kıpçakların Ahıska Türklerinin atalarından biri olduğu da ileri sürülmektedir. Genelde Ahıska ve Batum çevreleri ile Doğu Karadeniz Bölgesi’nin Türkleşmesinde önceleri Kıpçaklar’ın rolü olmuştur. Akdes Nimet Kurat'a göre, Gürcistan’a giden Kumanlardan büyük bir kısmı dönmemiş, orada kalmış ve türlü ovalarda yerleştirilmişlerdir. Doğu Anadolu’da ve Çıldır gölü çevresindeki Kıpçaklar işte bunların halefleridir. Böylece bu Kıpçaklar hem bugünkü Ahıska Türklerinin hem de Artvin, Ardahan, Oltu, Tortum, Narman halkının etnik oluşumunda pay sahibi olmuşlardır. Oğuz ve Kıpçak Türklerinin kaynaşıp harmanlandığı bir coğrafya görünümü veren Ahıska bölgesi ağzı, Türkiye’nin kuzeydoğusunda yer alan Artvin ilinin Ardanuç, Artvin Merkez, Yusufeli, Şavşat ilçeleri, Ardahan’ın Posof yöresi ile büyük ölçüde paralel, Erzurum’un Çoruh ırmağı ve kollarındaki yerleşim birimleri ile pek çok özellik bakımından ortak, bazı hususlarda ise Doğu Karadeniz ağızları ile de ortaklaşan yönlere sahiptir. Anadolu ağızlarının oluşumunda Oğuz dışı Türk boylarının da etkisi görülmektedir. Karadeniz sahil şeridinde özellikle İzmit, Bartın, Tirebolu ve Artvin'de yoğun olmak üzere, Anadolu'nun her tarafından serpinti halinde Kıpçak Türkçesi özelliklerine (ñ > y, g > v, s > h, f > p, ş > s, a > å, ünlü-ünsüz uyumsuzluğu vs.) rastlanmaktadır. Ayrıca bakınız *Ahıska Türkleri *Türkiye Türkmenleri Bibliyografya *Anchabadze, G.Z. (1980), The Qipchaks in Georgia. — “Problems of Modern Study of Turks”. Alma-Ata *Chkhataraishvili, K. (1986), The Kipchak Resettlement in Georgia 1118, in: Georgian Soviet Encyclopedia (Encyclopaedia Georgiana), Tbilisi *Golden, PB (1984), Cumanica I: the Quipchaqs in Georgia, Archivum Eurasiae Mediiaevi 4: 45-87 *Kırzıoğlu, MF. (1976), Yukarı Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar. Atatürk Üniversitesi, Erzurum; ikinci baskı: 1992, TTK, Ankara *Rapp, SH (2003), Studies In Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts, Peeters Bvba ISBN 90-429-1318-5 *Suny, RG (1994), The Making of the Georgian Nation: 2nd edition, Indiana University Press, ISBN 0-253-20915-3 *Wink, Andre (2001), Nomads in the Sedentary World, Routledge (UK) ISBN 0-7007-1370-0

Kaynaklar

Vikipedi

Gürcistan Kıpçakları

Doğu Kıpçakları

Kaynaklar

Kıpçaklar

Kafkasya'daki Türk halkları

Kumanlar

Gürcistan Krallığı

ABOTSİ

Selçuklu hanedanı

Didgori Muharebesi

Şavşat

Gürcistan Kıpçakları

Gürcistan Kıpçakları Hakkında Detaylı Bilgi

Doğu Kıpçakları

Kaynaklar

Görüşler ve Yorumlar

Okuma Önerileri

Kıpçaklar

Kafkasya'daki Türk halkları

Kumanlar

Gürcistan Krallığı

ABOTSİ

Selçuklu hanedanı

Didgori Muharebesi

Şavşat