Güneydoğu Anadolu Projesi, 1960’ların başında başlayan Fırat Havzası çalışmalarının tamamlanmasıyla hazırlanan Fırat Havzası İstikraz Raporuna, 1971’de, Dicle havzası projelerinin de etkilenmesiyle bölgesel bir nitelik kazandırılarak oluşturuldu.Bölgedeki ekonomik yaşamı büyük ölçüde etkileyici bir özellik taşıyan ve uygulamaya geçildiğinde bütün kesimler için itici bir güç oluşturucak olan GAP, yedisi Fırat havzasında,altısı Dicle havzasında olmak üzere toplam on üç projeden oluşmaktadır.Fırat havzası için hazırlanan projeler şunlardır:
Aşağı Fırat Projesi 7 ayrı birimden oluşmaktadır:
Atatürk barajı ve hidroelektirik santrali, GAP’ın en önemli ve kilit tesisidir.Türkiyenin en büyük barajıdır.Baraj 1990 sonunda tamamlanarak 1991 yılından itibaren su tutmaya başladı. Yılda 8,9 milyar kWh elektirik enerjisi üretecek olan 8 ünitelik türbin-jenaratör grubunun 2 ünitesi, temmuz 1992 yılında barajın açılışıyla birlikte üretime geçti.Dev su ulaştırma tünelleri tamamlandığında 880 000 ha‘lık alan sunabilecektir.Şanlıurfa tünelleri Atatürk barajından alacağı suları sulama alanlarına aktaracak olan bu tünel sistemi,yan yana iki ana tünel ile bağlantı tünellerinden oluşmaktadır. Toplam uzunluğu 57,8 km olacak; 327 bin 725 ha’ı cazibeyle, 148 649 ha’ı da pompajla olmak üzere toplam 476 374 ha alanı sulayacaktır.Şanlıurfa tünelleri çalışmaya başladıktan sonra saniyede akıtacağı 328 m3 suyla Türkiye’nin Dicle ve Fırat’tan sonra üçüncü büyük ırmağı olacaktır. Şanlıurfa Hidroelektrik Santali: Şanlıurfa tüneli çıkışından sonra akan suyu değerlendirecek olan bu santralde yılda 124 milyon kWh elektrik enerjisi üretilecektir.
Şanlıurfa-Harran Sulaması: Bu proje kanal sistemiyle Şanlıurfa ve Harran ovalarında 147866 ha alanın sulanmasını sağlayacaktır.
Mardin-Ceylanpınar Sulaması: Mardin ve Ceylanpınar ovalarının yeraltı kaynaklarından yararlanarak sulanmasını içeren bu projede, 328 608 ha alanın sulu tarıma açılacağı öngörülmektedir.
Bozova Pompaj sulaması: bu proje kapsamında da Atatürk barajından sağlanacak suyla 55 300 ha alanın sulanması yer almaktadır.
Fırat Havzası için hazırlanan bu projenin uygulamaya konmasıyla, Fırat Irmağı’ndan akan su, sırasıyla Keban, Karakaya ve Atatürk baraj ve hidroelektrik santrallerini çalıştıracak ve buradan Urfa tünelleri ile Şanlıurfa hidroelektrik santraline de enerji sağladıktan sonra sulama alanlarına akıtılacaktır.
Bunların dışında GAP kapsamında
• Siverek-Hilvan pompaj sulaması, • Dicle Havzası projesi • Kralkızı-Dicle projesi • Batman projesi • Batman-Silvan projesi • Garzan projesi • Ilısu projesi • Cizre projesi • Sınır Fırat projesi
gibi projeler yer almaktadır. Karakaya barajı ve HES, atatürk barajından sonra Türkiye’nin üretim açısından en büyük barajıdır(7,354 milyon kWh).1997 yılında hizmete girmiştir.
74 000 km2’lik bir alanı kapsayan GAP sınırları içinde, Şanlıurfa, Mardin, Gaziantep, Adıyaman, Diyarbakır, Batman ve Siirt illeri tümüyle ya da bir bölümüyle yer almaktadır. 1976’da uygulanmasına başlanan proje 30 yılda tamamlanabilecektir. Projede yer alan tesislerden Atatürk, Karakaya, Kralkızı barajı ve HES gibi yapımı süren tesislerin yanında, henüz proje aşamasında olan tesisler de bulunmaktadır.
Gap’ın tamamlanmasıyla yılda 23 milyar kWh hidroeletrik enerjisi elde edilecektir. Bu enerji Türkiye’de üretilen toplam elektrik enerjisinin %80’ine eşittir. Bunun yanında günümüzde devlet eliyle sulanması gerçekleştirilen tarım alanları miktarı kadar bir alan(1 milyon 800 bin ha) sulu tarıma açılacak, nadas tümüyle ortadan ve bölgenin ürün deseni değişecektir.
Yılda 600 bin ton pamuk, 66 bin 458 ton antepfıstığı üretebilecek; meyve üretimi 660 bin ton, sebze üretimi 3 milyon 513 bin ton artacaktır. Bugün GAP alanlarındaki sebze üretimi 14 milyon ton, meyve üretimi 1 milyon 400 bin tondur.
