Kabil

Kısaca: Kabil, Afganistan'ın başkenti ve 3.000.000 nüfusuyla en büyük şehridir. Hindikuş dağları içinde Kabil nehri boyunca ilerleyen dar bir vadide deniz seviyesinden 1800 metre yükseklikte kurulmuştur. ...devamı ☟

kabil
Kabil

Kabil Haritası

Kabil, Afganistanın başkenti.

Kabil nehrinin kıyısında ve Hindukuş dağlarının güneyinden Hindistana giden yol üzerinde, kurulmuş olup milattan ön­ce 1500lü yıllardan itibaren varlığı bilin­mektedir. Deniz seviyesinden yüksekliği 1798 metredir. 160 km. doğusunda yer alan ve içinde Pakistan sınır kapısı bulu­nan Hayber Geçidini kontrolü altında tut­ması stratejik önemini arttırır. Türkçede "Kabil" telaffuzuyla söylenen ismin aslı "Kabül" olup Hinduların kutsal kitapların­dan Rig-Vedada "Kubha", Batlamyusun Kitabül-Coğrafyasmöa "Kophen nehri kenarında Kabolitlerin Kaboura şehri" ve Çin seyahatnamelerinde "Kao-fu" şekille­rinde geçer. Arap kaynaklarında adına ilk defa Cahiliye dönemi şiirlerinde Türklerle Özdeşleşmiş olarak (Türkve Kabul) "dün­yanın en kuzeyindeki ülke" anlamında rastlanır.

632de Kabile gelen Çinli seyyah Hiuen-Tsang burada 100 Budist manastırı ve 6000 rahibin bulunduğundan bahset­mektedir. 630da Göktürk Devletini yıkan Çinlilerin batıya doğru ilerlemesi Arap fe­tihleri karşısında durduysa da baskılar­dan kaçan Türklerden bir kısmı VII. yüz­yılın ortalarında Afganistan topraklarına, bu arada Kabil ve çevresine yerleşti. O dö­nemde bölgeye hakim olan Kuşan kralı, burayı müslümanlara karşı korumak için şehrin iki tarafındaki Şirdervaze ve Âsa-mayi tepelerine birer kale yaptırdı. Kabil­de Kuşan Devletinin ve arkasından hü­küm süren Kabilşahiler hanedanının yı­kılmasından sonra Türkşahiler dönemi başladı. Müslümanlar, ilk defa Halife Muaviye zamanında Sicistan (Sistan) Valisi Abdurrahman b. Semüre ve Rebf b. Zi-yad kumandasında Kabile kadar ilerledi­ler (44/664) ve bölgeyi yağma edip Türk-şahi hükümdarını ve mahalli yöneticileri haraca bağladılar. Halife Abdülmelik dö­neminde Irak Valisi Haccac b. Yusuf 78 (697) yılında fetih amacıyla İbn Ebu Bekreyi bölgeye gönderdiyse de başarı ka-zanılamadı ve ağır kayıplar verildi; Haccacın 95te (714) vefatı üzerine de Türk­şahiler haraç vermekten vazgeçtiler. Hu-meyd b. Kahtabe. Horasan valiliği sırasın­da Kabile bir sefer düzenlediği gibi Ho­rasan Valisi FazI b. Yahya el-Bermeki de Halife Harunürreşid zamanında iki defa Afganistan üzerine gönderildi ve bazı top­rakları ele geçirildi. Fazl b. Yahya tarafın­dan gönderilen İbrahim b. Cibrail 179da (795) Zabülistani aldı ve Kabile girdi; bu­nun üzerine Kabilde oturan Türkşahi hü­kümdarı müslüman oldu ve 1.5 milyon dirhem haraç vermeyi kabul etti. Müslü­manların Kabil ve civarında tam hakimi­yet kurmaları Sicistandaki Saffariler dö­nemine rastlar. Kabilin İslamlaşması İse Samanilerin Horasan valileri Alp Tegin (ö. 963) ve SebükTegin (ö. 997) dönem­lerinde başlayıp Gazneli Mahmud zama­nında tamamlanmıştır. Müslüman tarih­çilerin eserlerinde, uzun süre buradan Bağdata gönderilen filler ve putperest köleler hakkında çeşitli bilgiler bulunmak­tadır.

Ancak IX ve X. yüzyıl tarihçileri tarafından Kabil hakkın­da verilen bilgiler genellikle bölgeyi gör­medikleri için gerçekleri tam ifade etme­mektedir; fakat müslüman tüccarların Hindistanın ticaret mallarını Kabildeki pazarlardan aldıkları doğrudur.

Arapların Kabil önlerine geldiği ilk za­manlardan sonra aradan geçen yaklaşık iki asır içerisinde şehirdeki Budizm yeri­ni, bölgeye hakim olan Hint asıllı hane­danlar sebebiyle güçlenen Hinduizme bı­rakmıştı. Gazneliler döneminin başların­da önemini koruyan Kabilde müslüman-larla Hindular birlikte yaşıyorlardı ve bu­rada birçok putperest tapınağı bulunu­yordu. Biruniye göre de şehirde Türklerden Şahiyye (Türk­şahi) denen toplulukla Hindular yaşamaktaydı.

Gurlular zamanında on idari bölgeden biri olan Ka­bil, Gazneve Firuzkuh gibi önemli mer­kezlerin yanında fazla gelişemedi; Cengiz Hanın saldırısı ile de harabeye döndü. İbn Battuta (ö. 770/1368-69), ziyareti sırasın­da buranın eski önemini kaybetmiş ve köy görünümü almış olduğunu belirtmekte­dir. Timur, Hindistan seferi sırasında Ka­bilin etrafında tarıma elverişli arazilerde yaşayan köylüler için su kanalı açtırdı ve torunu Pir Muhammed uzun süre burada vali olarak bulundu. 865-907 (1461 -1502) yılları arasında Kabilde hüküm süren Ebu Said Mirza Hanın oğlu Uluğ Bey de bahçeler, çeşmeler ve su kanalları inşa ettirdi. 0 dönemde şehirde Türk, Arap, Şart ve Tacikler yaşamaktaydı. Uluğ Beyin ölü­münden sonra Kabil Argun hanedanın­dan Muhammed Mukim Hanın, 910da da (1504) Babürün eline geçti. Babür bu­rayı, Orta Asyadan Hindukuşu aşan tica­ret yolları ve Hindistana yapılan askeri seferler İçin önemli bir konuma sahip bu­lunması sebebiyle olduğu kadar havası ve çevresindeki güzelliklerden dolayı da beğenerek kurduğu devlete başşehir yap­mıştı. Babürün Kabili ele geçirmesi şeh­rin tarihinde önemli bir dönüm noktası­dır ve bu konu onun hatıralarında ayrın­tılarıyla yer almaktadır. O dönemde Herat, İsfahan, Tebriz, Bağdat, Delhi, Bengal, Semerkant, Buhara, Fergana ve Kaşgardan her yıl toplam 20.000 civarında devenin katıldığı kervanlar Kabil pazarına uğramaktaydı. Böylece Kabil Hindistan, Çin, Orta Asya ve İrandan getirilen tica­ret mallarının satıldığı bir pazar haline gelmişti. Babürün Hindistanı fethedip Agraya yerleşmesinden sonra oğulları Hümayun ve Kamran Mirza burada vali­lik yaptılar. 1530da Agrada ölen Babür geçici olarak orada defnedildi ve altı ay sonra naaşı Kabile getirilip burada gö­müldü. Babürden sonra tahta geçen Hü­mayun, kardeşi Kamran Mirzaya verdiği Kabildeki hakimiyetini tahtıyla birlikte kaybettiyse de İran şahının yardımıyla du­rumunu düzeltince tahtını geri aldı.

Afşarlıların ilk hükümdarı Nadir Şah, İrandan Hindistan seferine çıktığında 1151de (1738) Kabili Babürlülerden alarak topraklarına kattıysa da 1160ta (1747) öldürülmesinden sonra şehri Mazenderan Valisi Ahmed Şah Dürrani ele geçirdi. 1187de (1773) Ahmed Şahın ye­rini alan oğlu Timur Şah, Kuzey Hindis­tanı Kandehardan idare edemeyeceğini anlayıp iki yıl sonra Kabili başşehir yaptı. 1793te onun ölümünün ardından beş oğ­lu arasında taht mücadelesinin yaşandı­ğı Kabilde sırasıyla oğullarından Zaman Şah, Mahmud Şah ve Şücaülmülk tahta çıktılar. Mahmud Şahın ikinci saltanatı döneminde İsyan eden eski Huzistan Va­lisi Dost Muhammed Barakzay Kabili ele geçirdi (1819). Böylece Sadozay ve Barak­zay (Muhammedzay) aileleri arasında bir iktidar mücadelesi başladı. Bu sırada İn­gilizler Afganistan bölgesine de el attılar. Gelişen olaylar I. Afgan-İngilizsavaşının çıkmasına yol açtı ve 1839da İngiliz-Hint ordusu Kabili işgal ederek Şücaülmülkü tahta çıkardı; Dost Muhammed de Buharaya kaçtı. 1841 de Kabilden çeKilen İn­giliz ordusunu Dost Muhammedin oğlu EkberŞah Kabil Boğazında pusuya düşü­rerek imha etti; şehirde ayaklanan halk da Şöcaülmülkü öldürdü. Bunun üzeri­ne General Pollock kumandasında Afga­nistana gönderilen bir İngiliz ordusu Ka­bile girdi ve şehri yakıp yıkarak 70.000 kişiyi katletti (1842). Ertesi yıl iktidarı ye­niden ele geçiren Dost Muhammed ülke­nin birliğini sağlama çabasında olduğun­dan Kabilde fazla oturmadı. Onun ölü­münün ardından oğulları arasında başla­yan taht kavgası sebebiyle başşehirde yönetimin birkaç defa el değiştirmesinin dışında önemli bir olay yaşanmadı. 1879da Dost Muhammedin torunu Muhammed Yakubun İngilizlerin hima­yesinde tahta geçmesi üzerine halkisyan etti ve çıkan karışıklıkta Kabile gelen İngiliz heyeti mensupları öldürüldü. Bunun üzerine çıkan II. Afgan-İngiliz savaşında İngilizler tarafından bütün idari binalar­la sarayın da bulunduğu Balahisar yıkıldı ve şehir harabeye çevrildi. Ertesi yıl yine İngilizlerin desteklediği Abdurrahman Han tahta çıkınca Afganistan genelinde ilk defa bütünlük sağlandı ve yıkılan hisar yeniden yapıldı. Kabile Arg Kalesi ile bir­kaç saray yaptıran Abdurrahman Hanın yerine geçen oğlu Habibullah Han zama­nında (1901 -1919) birçok bina inşa edildi ve şehre elektrik getirildi. 1919da tahta geçen onun oğlu Emanullah Han, İngiliz-lere karşı verdiği mücadeleden sonra 1924te ülkenin bağımsızlığını elde etti ve kapılarını dış dünyaya açtı. Emanullah Han, Kabilin 8 km. kuzeybatısındaki Çardih vadisine, planlan Fransız ve Alman mimarlar tarafından çizilen Darülemanadını verdiği yeni bir taht merkezi kurdu. 1928de Kabili kısa bir müddet ele geçi­ren Saka Habibuliah döneminde buraya Darülhabibullah ve onu deviren Nadir Han zamanında Darülfünun denildiyse de bu­gün Navey Kabul {Yeni Kabil) diye bilin­mektedir. Burada Kabil Üniversitesi, ke­mikleri Türkiyeden getirilen Cemaled-din-i Efganinin mezarı, Cami-i İdgah ve yıllarca Kabilde çalışan bir Türk doktoru­nun adını taşıyan Rıfkı Sanatoryumu bu­lunmaktadır. Kabilin tarihi eserleri ara­sında, Bağ-ı Babür ve içindeki Babürün türbesiyle Şah Cihanm bu türbeyle birlik­te karşısına aynı yıl Belhi ele geçirmesi­nin şerefine yaptırdığı küçük mermer ca­mi, Babürün inşa, Evrengzibin tamir et­tirdiği Mescid-i Ulya ile Mescid-i Pul-ı Hiş-ti ve Dürrani hanedanından Timur Şahın türbesi en önde gelenlerdir. Kabil, Pakistan sınırına olan yakınlığı sebebiyle Afganistanın en büyük ihracat ve ithalat merkezi halini almıştır. Tarih boyunca dokumacılık, deri işçiliği ve ku­yumculuğun geliştiği Kabilde Abdurrah­man Han zamanında silah fabrikası, Ha­bibullah Han zamanında yünlü kumaş fabrikası faaliyete geçmiş, daha sonra da darphane ve matbaa ile kundura ve kib­rit fabrikaları açılmıştır. Kabilde ilk açılan okullar Harbiye, lise seviyesinde Habibiya (1918), Mekteb-i Mahruse adlı kız mekte­bi (1920), Fransız Öğretmenler tarafından eğitim verilen Emaniye Lisesi (1922, yeni adı İstiklal), Alman Öğretmenlerin ders verdiği Emani Lisesi (1924, yeni adı Ne­cat) ve Gazi Lisesi ile (1927) güzel sanat­lar, posta-telgraf ve diğer meslek lisele­ridir. 1928 yılında Saka Habibullahın altı aylık döneminde bütün okullar kapatıldıysa da bunlar Nadir Han zamanında yeni­den açıldı. Hocaları Türkiyeden gönderi­len yeni bir Harbiye Mektebi ile yine bir­kaç Türk profesörünün görev yaptığı Tıp Fakültesinin eğitime başlamasıyla Kabil Oniversitesinin 1933te temelleri atıldı. Bu üniversite 1970-1980 arasında bölge­deki en önemli yüksek öğrenim kurumu iken 1992den 2001 yılına kadar kapalı kaldı.

1979da Sovyetler Birliği tarafından Af­ganistanı işgal etmek için gönderilen ilk askeri birlikler hava yoluyla Kabile indi­rildi. Sovyet askerlerinin geri çekildiği 1989 yılından 1992ye kadar kurulan hü­kümetler uzun ömürlü olmadı. 1992-1996 yılları arasında ülke genelinde de­vam eden iç savaş sonucunda Kabil ve ci­van, Pakistana göç eden Afgan göçmen­lerinin orada yetişen çocuklarının kurdu­ğu Taliban adlı hareketin eline geçti; ha­len de (2001) onların hükümet merkezi­dir. 11 Eylül 2001 tarihinde Washington ve New York kentlerine yapılan terörist saldırının ardından Amerika Birleşik Dev-letlerinin 7 Ekim 2001de Afganistana karşı başlattığı askeri harekat sırasında diğer bazı şehirler yanında Kabilin de özellikle çevresi ağır bombardımana ma­ruz kaldı.

Eski kısımları Kabil ırmağının sağ ya­kasında, daha yeni kesimleri ırmağın sol yakasında bulunan Kabil şehrinin nüfusu 1992 yılında 1.400.000 kadardı.

Bibliyografya

Yakübi. Les pays (trc. G. Wiet), Frankfurt 1997, s. 106-107; Mesudi. Mürucüz-zeheb (Meynard), s. 125-128; Biruni. KİLabül-Cemahİr fi macrifetil-ceuahir, Haydarabad 1355, s. 82; hjudüdü7-a/em(Minorsky), s. 111;İbn Battuta, Seyahatname, I, 446-447; Babür, VekayV (Arat), II, 129-284;R. Furon, LAfghanistange-ographie, histoire, ethnographie, ooyages, Pa­ris 1926, s. 15, 33-59; M. Şemseddin Günaltay, Türk Tarihinin İlk Devirleri uzak Şark Kadim Çin oeHİnd, İstanbul 1937, s. 281; R. Grousset, Lempire des steppes Attila, Gengis-Khan, Ta-merlan, Paris 1939, s. 110-115; J. G. Droysen, Büyük iskender (trc BekirSıtkı Baykal), Ankara 1949, [1][, 122-133;Strabo. TheGeography(trc. H. L. lones), Cambridge 1961, VII, 45; C. E. Bos-worth. The Chaznamds, their Empire in Afg-hantstan and Eastern Iran: 994-1040, Beiaıt 1973, s. 35; a.mlf., "Kabul", El2 (Fr.), IV, 371-373; Bahaeddin ögel, Büyük Hurt imparatorlu­ğu Tarihi-li, Ankara 1981, I, 484; II, 296, 338-341, 355-356; L. FrĞd<§ric, LSnde de lislam, Pa­ris 1989, s. 17, 25-26; Abdülvehhab farzı, "Ka­bil", İA, VI, I6-22;"Kabil", XXI, 76-82;Mu-tıarnmed Ali, "Kabul", EBr., XIII, 180-181;Ömer Faruk Akün, "Babümame", DİA, IV, 405. Ahmet Kavas

kabil

Türkçe kabil kelimesinin İngilizce karşılığı.
[Kâbil] n. Kabul

kabil

olabilir, olanaklı, mümkün.
türlü, gibi, benzer.
tür, cins.
Afganistan'ın başkenti

kabil

Türkçe kabil kelimesinin Almanca karşılığı.
npr. Kain

kabil

Osmanlıca kabil kelimesinin Türkçe karşılığı.
Kabul eden. Olabilir, istidatlı, mümkün olan, önde ve ileride olan.

kabil

(Arapça) Erkek ismi 1. Olabilir, mümkün. 2. Cins, soy, sınıf, tür, çeşit. -Hz. Âdem'in büyük oğlu olup kardeşi Habil'i öldürmüş ve yeryüzünde ilk kan döken insan olmuştur.

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.

Kâbil
6 yıl önce

(Farsça: کابل - Kābol), Afganistan'ın başkenti ve en büyük şehri. Aynı zamanda Kabil Vilayeti'nin de yönetim merkezi olan kent ülkenin doğusunda yer alır. 2011...

Kabil (anlam ayrım), Afganistan, Kabil, Afganistan, Kabil (Adem`in oğlu), Anlam ayrım
Habil ve Kabil
3 yıl önce

ayrıca bir kadın için kabil habili öldürmüştü; Arapça: هابيل Hābīl}} ve Kabil'/Kayin, Adem ve Havva'nın ilk iki oğludur. İlk doğan Kabil bir çiftçi, kardeşi...

Habil ve Kabil, Aramice, Eski Ahit, Hadis, Havari, Havva, Hıristiyanlık, Kuran, Kurban, Liberal, Maide
Kabil Hayvanat Bahçesi
6 yıl önce

34.50944°K 69.15528°D / 34.50944; 69.15528 Kabil Hayvanat Bahçesi Afganistan'ın Kabil şehrinin Kabil Nehri kıyısında hayvanat bahçesi. Resmen 1967'de...

Kâbil Uluslararası Havaalanı
6 yıl önce

Kabil Uluslararası Havaalanı (Peştuca: دکابل نړیوال هوایی ډګر), (Persçe: میدان بین المللی کابل ), Afganistan'ın başkenti Kabil'deki uluslararası havaalanıdır...

Kâbil Nehri
6 yıl önce

Kabil Nehri, (Farsça: دریای کابل) (Peştuca: کابل سیند) (Sanskritçe: कुभा), Afganistan ve Pakistan'da bir nehir. Irmağın yaklaşık 500 km. uzunluğundaki...

Kayıp On Kabile
3 yıl önce

Kayıp On Kabile, on iki İsrailoğlu kabilesinden onunun Neo-Asur İmparatorluğu tarafından köleleştirildiği veya öldürülüp yok edildiği düşünülen olaydır—olaydan...

Kabili ili
6 yıl önce

Kabili Vilayeti (Arapça:ولاية قبلي) Tunus'un güneybatısında yer alan ve Cezayir'e sınırı olan bir vilayet. 22.084 km² yüzölçümündeki vilayetin nüfusu 144...

Beş Uygar Kabile
6 yıl önce

Beş Göçmen Kültürüne Uyum Sağlamış Kabile Cherokee, Chickasaw, Choctaw, Creek ve Seminole kabilelerine beyaz insan tarafından verilmiş bir isimdi. Bu kabilelerin...

Beş Uygar Kabile, 1838, 1893, 1907, Amerika Birleşik Devletleri, Amerikan İç Savaşı, Cherokee, Chickasaw, Choctaw, Creek, Gözyaşı Patikası