Antik Mısır'ın dilinin, dinin ve uygarlığının esas adı Khemet olup, Egypt ise eski Yunan literatüründe geçmektedir.
Yukarı Mısır'ın tarihine değin bulunan en eski bilgiler M.Ö. 6000'li yılları göstermektedir; ancak kurucusu Tiu'nun doğum tarihi ya da yaşadığı dönem hala sırdır. Aşağı Mısır'a gelince, bilinen kurucusu Ro en ünlü kralı da Scorpion King - Akrep Kral filminde de ilham alınan Scorpion of Egypt (Mısır Akrebi), Zekhen'dir. Yukarı Mısır'ı kendi yönetimi altında birleştiren Zekhen'den sonra kral olan Narmer, Delta bataklıklarına doğru yayılmayı sürdürmüştür.
Narmer'in kuzey Mısır'daki; Wazner'in güney Mısırdaki egemenliği sonrasında; Hor-Aha (ya da Menes olarak bilinir) birleşik Mısır İmparatorluğu'nun ilk firavunuydu.
Antik Mısır; Augustus Caesar'in liderliğindeki Roma İmparatorluğu tarafından M.Ö. 30 yılında ele geçirilmiştir. M.S. 7. yüzyılda Araplar burada egemen olmuş ; 1517 yılında ise Osmanlı İmparatorluğu sınırlarına katılmıştır. 1882 yılında da Mısır ; İngiltere'nin kolonisi olmuştur.
Mısırın ilk devirleri(4 binyıl-M.Ö.16. yy)
Mısır, eski dünyanın ilk siyasi birliğidir. Bu erken doğuşta raslantı dan çok olağanüstü şartların oluşturduğu bir yazgı vardır. Bu ülkenin siyasi, etnik manevi dayanıklılığı, sürekliliği bu oluşumu belgeler. Mısır imparatorlğuu, Asyanın büyük imparatorluklarından da, Roma İmparatorluğu’ndan da uzun ömürlü olmuştur.Sıkı bir gerekirciliğe (determinizme) bağlanmadan, elverişli bir koşullar demetinin, Mısır’ın kaderini etkilediği söylenebilir. Bu koşullar hem coğrafi, hem etnik türdendir. Nil nehri’nin ülke için birleştirici bir etken olması ve düzenli taşkınların kıyılardaki toprakların bereketi sağlaması Mısır bakımından çok güçlü bir etken olmuştur.
Afrikalılar’ın Samilerin çok erken dönemde Mısır topraklarına yerleşmesi ve tek bir halk olarak kaynaşması ise etnik bakımından büyük önem taşır. Bir de ülkenin çöllerle çevrilmiş ve böylece dünyanın öbür ülkelerden ayrılmış olması, bölgenin güvenliğini sağlamıştır. Cilalıtaş çağı belgeleri, bu birliğin daha o zaman geldiğini ve Nil kıyılarında kendine has bir uygarlığın doğmuş olduğunu gösterir.
Mısır’ın yazısı daha o zaman belirlenmiştir; tarih çağlarında Mısır artık doğal bir gelişme izlemekten başka birşey yapmayacaktır.
Mısır’ın tarihi üzerine elimizde bulunan ilk belgeler M.Ö. IV ncü bin yılın son üçte birine kadar dayanır. Bu belgelere bakarak Mısır’ın önce bir siyasi birlik kurduğunu, sonra birbirinden ayrı iki krallığa ayrıldığını düşünebiliriz. Bu krallıkların biri güneyde yukarı Mısır’da öbürü kuzeyde, Delta’daydı. Bu ayrılış, uzun sürmüş görünmüyor. Güneyin iki hükümdarı, skorpion ve narmer, M.Ö. 3190 sularında otoritlerini kuzeyde, delta’da hakim kılmayı başarıyorlar.
Narmer’in ardından gelenler (3197-2278 dolayları) birinci ve ikinci mısır sülalesini meydana getiriyor,başkent thinis’tir.Mısır’ın gelecekteki kudretinin temelleri bu dönemde gerek ülkenin yönetim ve hukuk bakımından örgütlenmesiyle, gerek tanrı kadar kutsal sayılan hükümdarın sahip olduğu olağan üstü güç ve etkiyle atılmış oldu.
Eski imparatorluk (M.Ö. 2778-2423)
Eski imparatorluğun firavunları (2778-2423 dolayları) kendilerinden önce gelenlerin bilgece siyasetinin meyvelerini topladılar ve Mısır’ın gelişmesi üzerine kesin etkiler yaptılarKrallığın başkenti kısa bir süre içinde, Mısır’ın tarihinde çok büyük bir önem kazanan menfis şehrine getirildi. Menfis sülaleleri devri başladı.Bu dönemde Mısır, yoğun bir askeri etkinlik sürdürüyor; doğu sınırlarında tedirginlik uyandıran Asyalı halklara seferler açıyor ve Libya’da otoritesini güçlendiriyor bu genişleme siyaseti, altıncı sülale(2423-2280) tarafından da izlenecek ve bunlar çabalarını, Arabistan çölünün Asyalı göçebelerine ve Mısır’ın güneyindeki halklara karşı yöneltecekler, aynı zamanda, Akdeniz yöresinin doğusundaki sitelerle sıkı ticaret ilişkileri kurmağa çalışacaklardır.
Yaklaşık olarak 2300 yılında Bedeviler, herhalde örgütlenmiş bir direnişe rastlamadan, Mısır’ın iç bölgelerine girdiler. Krallık iktidarının ve yönetici sınıflarının acizliği bir halk ayaklanmasına yol açtı ve bu,bir sosyal devrimle sonuçlandı.O günden beri mısır görülür bir anarşi içine girdi ve bu , sekizinci sülaleninsonuna kadar sürdü.(2240)Bu arada üç krallığa ayrıldı; Asyalı istilacıların ele geçirip oturduğu Delta krallığı; Herakleopolis dolaylarında orta mısır krallığı ve Teb krallığı yukarı mısır krallğı.bunlardan Teb sülalesinin, başarılı olabilmek için , büyük bir siyaset zekası göstermesi ve amacını sabırla izlemesi gerekiyordu.Bu sülale birbuçuk yüzyıl süren bir çabalamadan sonra otoritesini imparatorluğun tümüne hakim kılmayı başardı: Orta imparatorluk böyle kurulmuştu.(2060)
Bu yarı derebeylik düzenin,Mısır birliği bakımından taşıdığı tehlikeyi farkeden Teb monarşisi öbür krallıklara karşı kazandığı zaferlerden merkezi iktidara bağlı bir yönetim düzeni kurmaya,bu sebeplerle çalıştı.Teb monarşisinin ilk işi,Mısır birliğini yeniden kurmak ve ona,eski imparatorluk döneminde fethedilmiş olan toprakları geri vermek oldu.
Onikinci sülale zamanında Mısır, Yakındoğu’da en güçlü devlet niteliğini yeniden kazandı.Ammenemes’in kurduğu şaslı sülale sıradan hükümdarlarla sona erdi.(1785);onlardan sonra iktidarı zorla ve haksız olarak elde eden birtakım zorbalar başa geçti.Bunlar monarşiyi güçsüzlendirdiler ve Hyksos’ların istilasına yol açtılar
Hyksos’ların kökeni uzun zaman karanlık kaldı;ama bugün sorun aydınlatılmıştır.Bu halkların göçü Asya’nın iki binyıl boyunca uğradığı karışıklıklara sıkı sıkıya bağlıdır.Gerçekten Ariler Asya’yı yavaş yavaş işgal ettikçe yerli halklar oralardan göç ediyorlardı.Ariler Mitanni’yi istila ettikleri zaman Samiler Kenan’a sığındılar;kısa bir süre sonra oraya Ari grupları yetişti ve onları Mısır’a geçmeye zorladı.
Delta’ya ilk gruplar 1730 sularında sonuncular da 1680’e doğru vardılar.Bunlar Mısır tarihinin, anısını uzun zaman saklayacağı büyük yıkım, ve zarar yaptıktan sonra, Aşağı ve Orta Mısır’a kesinlikle yerleşeceklerdi
Hyksos’lar artık ülkenin sahibi olmuş, ama yukarı Mısır’daki yerli sülale, bu yabancı kralların metbuluğunu tanıyarak varlıklarını korumayı başarmışlardı.Bunlardan, Teb sülalesi,bir yüzyıl Hyksos’ların tabiiyeti altında kaldıktan sonra, bir kurtuluş savaşına girişmek için, yeteri kadar güç kazandığına karar verdi.
Ahmet, Mısır birliğini yeniden gerçekleştiriyor ve Mısır tarihinin en parlak sülalesi olan onsekizinci sülaleyi kuruyordu(1580).
Mentuhotep ve onbirinci sülalenin hükümdarları tarafından girişilen, “Mısır’ın birleştirşilmesi sorunu” gerçekleşince, önemli bir yönetim sorunu da çözümleniyordu.
Mısır’ın birliğini sağlayan koşular, ülkenin manevi birliğini sağlamakta da büyük ölçüde etkili oldu.Mısır, çok erken bir dönemde, din, sanat ve edebiyat alanındaki özgür uygarlığla kendini gösterdi.Çeşitli dış etkilere ve din anlayışındaki değişikliklere rağmen bu özgürlüğü uzun süre koruyabildi.
Yeni imparatorluk(M.Ö. 1580-1085)
Bu birliğin sürebilmesi için bütün Mısır kurıluşlarında ve genel siyasetinde tam reform gerekiyordu.Onsekizinci sülale kendini bu işe adadı.Denilebilirki yeni imparatorluk dönemindeki Mısır (1580-1085), onsekzinci sülalenin ve özellikle ülkenin iç ve dış siyasetine kişilikleri ile yön veren birkaç olağanüstü hükümdarın eseridir.Bu sülalenin hükümdar5ları beceriklikleriyle, sık sık başgösteren taht kavgaların sebeb olduğu karışıklıkları önlemeyi bildiler ve böylece, siyasi ,iktitarın uzun ömürlü olmasını sağladılar.
Filistin, Fenike ve Lübnan’ın fethedilmesi, Mısır'a Asya’da sağlam bir harekat üssü saağladı; özellile fenike limanlarına sahip olmak,Mısır birliklerini denizden daha kolayca götürmeğe elverişli oluyordu.
Tutmes IV (1425-1405) MitanniKralı’nın kızlarından biriyle evleniyor.Bu itifak aslında,Mısır’akafa tutmağa yetenekli tek devlet olan Hitit imparatorluğu’na karşı yönetilmiştir. Amenofıs (1405-1370) hiçbir bakımdan kendinen önceki krallara benzemiyordu,; gevşek, tasasız bir prenti ve Asya’daki Mısır politikası onu ilgilendirmiyordu.Bu davranış Mısır imparatorluğunun gerileme sebeblerini bir bakıma açıklar.
Asya’da fetihler yapma politikası XIX. Sülalenin hükümdarlarınca yeniden ele alındı.
Hitit Kralı Mursil II, bu Mısır ilerlemesini durdurmaya çalıştı ama , Kadeş’te yenildi (1315). Buna rağmen Sethi I, otoritesini Suriye’de sağlam kurmayı başaramadı.Bu yüzden, ikinci Kadeş seferi askeri harekata bir duraklama dönemini gösterir ve Mısır, Sethi I’in krallığının sonuna kadar artık Asya siyasetine karışmaz.
Mısır’ın aradan çekilmesi Hititler için elverişli bir durumdu; böylece yeniden Suriye ve Lübnan’ı kontrol altına almış oluyorlardı.Sethi ı’in halefi Ramses II.(1298-1232) , Güçlü ve hırslı bir prensti; Mısır’ın kudretini tehlikede bırakmak onun tabiatına uygun değildi.Hitit hükümdarı Muvatalli de aynı derecede hırslıydı.Böylece bu iki prens arasında savaş, kaçınılmaz bir hale geldi.Muvatalli Mısır’a baskın yapmak için erken davranarak güçlü bir koalisyon kurdu ve Kadeş yakınında bir ordu topladı.Ramses II hemen Filistin’den dört ordu ile yukarıya doğru ilerledi.Kanlı bir savaş başladı.Ramses II yenik düşmek üzereyken kişisel yiğitliğiyle durumu kurtardı, savaş alanını hakim aldı(1292).
Bununla birlikte Asya’yı yine de yeni tehlikeler tehtid ediyordu.Bu tehlikelerden biri Asur devleti, öbürü, Balkanlar’ı ve Küçük Asya’yı işgal edilecek olan Hint-Avrupa dalgalarının gelişiydi.
Ramses III’ün güçlü direnişi Mısır’ı büyük bir felaketten kurtardı; Hint – Avrupalılar , Mısır yazıtlarında “deniz kavimleri” diye adlanlandırın topluluklar durduruldu.
Mısır, duruma hakim olarak Asya’da imparatorluğunu yeniden kurdu.Ardından Gelen güçsüz ve otoritesiz prensler Ramses III’ün eserini tehlikeli durumda bıraktılar ve yeni imparatorluğun sonunda (1085), Mısır artık Asya politikasını gözden çıkarmıştı.
Onsekizinci sülale sonunda imparatorluğun genişlemesi, kuruluşlarda farkedilir değişikliklere yol açtı.Kral artık tek başına bütün görevleri yerine geteremez oldu.Görev sorumluklarının bir kısmını vezirine, bir kısmını Nübye tabii kralına ve Amon büyük rahibine aktardı.Böyle bir siyasi sistemde kralın yönetimde birliği koruyabilmek için çok güçlü ve uyanık olması, çevresindede kendine bağlı danışmanlar bulundurması gerekiyordu.Orta imparatorluğun düşmesini doğuran olaylar, kralları yeni ve sürekli bir ordu meydana getirmeye yöneltti; bu ordu, subay ve askerden oluşan yeni bir imtiyazlar sınıfı yarattı.
Onsekizinci sülale zamanında imparatrluğun genişlemesinin sonucu, yalnız kuruluşlarda köklü değişiklik olmadı; bu genişleme imparatorluğun uapısınıda değiştirdi.Mısırlı halklar Asyalı halklarla temas halindeydiler; bu yüzden, imparatorluk, bir dereceye kadar kozmolopit(dünya vatandaşı)oldu.Bu halkların bütününe göre, Mısırlıların geneleksel dininde fazla özel çizgiler vardı.Daha evrensel bir dine karşı duyulan ihtiyaç, dini aton ayrılığının nedeni olmuş gibidir.Ama bu şartlar din devrimini açıklamaya yetmez, din devrimini teşvik eden hükümdarın, benzeri olmayan kişiliğini de hesaba katmak gerekir.
Amenofis IV (1370-1352), inaçların etkisiyle olduğu kadar siyasi sebeblerlede tahtta geçtiğinden beri Amon rahilerinin iktidarına karşıydı;sonra, Teb’i bırakarak Akhetaton (tell el amarna) adlı bir başkent yarattı.Amenofis (Amon hoşnuttur)adını da Akhnaton (Aton’un parlaklığı)adıyla değiştirdi.Böylece geleneksel dinden kopuyor ve tek tanrı Aton ,tanrılaştırılmış güneş dairesi (Güneş kursu) kültürünü kuruyordu.Bu yeni tek tanrılıcıkta kral,büyük rahip ve peygamber görevlerini yerine getiriyordu;eski ahlak anlayışı ortadan kalkıyor ve yerine son derece özgürlükçü bir doğacılık geçiyordu.İçtenlik,bireysel yönelişlerle eylemler arasında uyum,din yükümlülüklerinin başında yer alıyor.Yeni din,yaşama sevincini ,doğaya ve canlı varlıklara aşkı aşırı derecede övüyordu.
Pekala bilinir ki din üzerine bu kadar köklü bir reform sert bir karşı geliş uyandırmadan yapılamazdı.Hükümdar ,eski kültürlere kerşı aldığı sert tedbirlere rağmen ülkenin bütününe kendini kabul ettirmeyi başaramadı.Başkaldırmalar o kadar güçlü oldu ki ömrünün sonunda Akhnaton Amon rakipleri ile bir yakınlaşma sağlamayı bile denedi.Yerine gelen Tutank Haton Tell el armana’da üç yıl kadarAton kültürüne bağlı kaldı;sonra birdenbire eski dinine döndü ve Amon rahiplerine boyun eğdi.Adını Tutank Hamon adıyla değiştirdi.Aton devrimi yenilmişti ve bir an tehtit altında kalan Amon kültür önemli bir sınavdan yengin çıkıyordu.Amon rahipleri bu sonuçtan sivil iktidar için tehlikeli bir güç ve gurur elde etmiş oluyorlardı.
misafir - 9 yıl önce
misafir - 9 yıl önce
Yağmur - 4 yıl önce
Yağmur - 4 yıl önce