Mevleviler arasında da Türk-i Basit (yalın Türkçe) akımına öncülük eden Adem dede olmuştur.Hece vezniyle ilk şiir söyleyen öztürkçe sözcükleri kullanan ilk odur.Divan Edebiyatı'nda Arapça ve Farsça sözcüklerin daha çok yer bulmaya başlaması ile şiir dili anlaşılması zor bir hale gelmişti.Halk bu şekilde yazılan şiirleri anlamıyordu.Divan Edebiyatı sadece Osmanlı Sarayının anladığı bir edebiyat olmuştu.Halkında bu edebiyatı anlaması için dilde yalınlaşma gerekliydi.Divan edebiyatında bunu başlatan Tatavlalı Mahremidir.
Tatavlalı Mahremi aruz veznini ve divan edebiyatının nazım şekillerini kullanmakla beraber öztürkçe şiirler yazarak Türki-i Basit (Yalın Türkçe) akımının öncüsü olmuştur. Türkçe sözcüklerle halk dilindeki atasözleri'ni deyimler'i mecaz'ları kullanmaya çalıştı.Diğer Türki-i Basit şairleri Edirneli Nazmi ve Aydınlı Visali' dir.Ancak diğer divan edebiyatı şairleri bu akıma katılmadığı için sonradan bu akımı izleyenler olmamıştır.Adem dedenin bir Divan'ı olduğu biliniyorsa da henüz bulunamamıştır.Bazı tezkire ve yazma mecmualarda şiirlerine rastlanır.İstanbulda çok sevilen Adem dede Mısır halkının kendisini davet etmesi üzerine Mısıra gitmiş orada halka mevleviliği anlatmış, öğretmiş ve bir mevlevihane açmıştır.Mısırda 1652 yılında vefat etmiştir.
Adem Dede hakkında Dede'nin dokuzuncu kuşaktan torunu ve Adem Dede'nin 1649 yılında kurduğu Galata Mevlevihanesi Şeyhi Adem Dede ibni Mehmet Çavuş Vakfının mütevellisi olan Mehmet Celalettin Perdahlı'nın yazdığı "CENNETTE RAKS" adlı eserinde geniş bilgi bulunmaktadır.Halen soyundan gelen ve Perdahlı soy adını alan ailenin pek çok bireyi Antalya'da oturmaktadır.Adem Dede hayır severliği ile tanınır ve hece vezni ile şiir yazan ilk mevlevi şairi olarak edebiyat tarihinde yerini almıştır.Doğum tarihi muhtemelen 1588'dir.Babası 10 gün sadarette kaldıktan sonra ölen Türk kökenli Lala Mehmet Paşa'dır.Hac için kutsal topraklara giderken,Kahire mevlevihanesinde konaklamış,kendisine Mısır Hankahlığının şeyhliği arz edilmiş,bunun üzerine ;(Artık bizim tekkemiz bundan sonra darı ahirettir) diyerek farsça bir beyitle özür dilemiştir.Hastalanmış ve Kahire'de vefat etmiştir.
İlahilerinden Bir Örnek ;
Derd ehli libasını aşkile giyen gelsün- Zehrini şeker gibi zevk ile yiyen gelsün- Ol günlerini saim hem gicelerin kaim- Fakr ateşine daim sabr ile yanan gelsün- Hakika iremez kimse atlas u libas ile - Öz kendi eli ile canına kıyan gelsün- Kal ü kil ile hergiz menzile irişilmez- Kendilik ile olmaz mürşide uyan gelsün- Aldanma sakın í‚dem her aline dünyanın- Öz varlığını bunun yokluğa sayan gelsün.
Bakınız
- Mevlevilik
- Abdi
- Abdullah Bosnevi
- Abdürrahman Eşref
- Abdullah Bosnevi
- Abdullah Vassaf Efendi
- Edirneli Nazmi
- Kami
- Saruca Kemal
- Tatavlalı Mahremi
- Cennette RAKS-M.Celalettin Perdahlı
